As cadeas de comida rápida son o novo obxectivo das demandas millonarias en EEUU por responsabilidade civil derivada de danos causados por produtos defectuosos. O caso ten claros paralelismos cos litixios contra as tabacaleras.
Mentres continúan vivos algúns preitos contra as compañías tabaqueiras en EEUU, a fin de determinar a súa responsabilidade por danos derivados do consumo de tabaco, unha nova fronte xudicial leva a sentar no banco ás cadeas alimentarias de comida rápida, acusadas de comercializar e promocionar alimentos que presentan un risco non advertido para a saúde dos seus clientes.
Aínda que os primeiros resultados foron favorables para as compañías alimentarias, como así sucedese cos litixios contra as tabacaleras, unha recente decisión do Tribunal de Apelacións de Nova York acaba de abrir a porta para que os demandantes poidan demostrar máis adiante o nexo causal entre a inxesta de comida rápida e os diferentes problemas de saúde que padecen consumidores habituais deste tipo de establecementos, ao admitir a trámite unha demanda corrixida presentada fai tres anos.
Custos sociais
As demandas susténtanse na ausencia de etiquetaxe sobre contido nutricional e de riscos asociadosOs xuristas máis especializados xa destacaron os evidentes paralelismos entre este tipo de demandas e os que durante máis de cincuenta anos expuxéronse contra as tabacaleras. E non só porque algúns dos argumentos utilizados nos casos do tabaco constitúan o fundamento legal destas novas formulacións no ámbito alimentario, senón tamén porque os problemas relacionados coa obesidade constitúen unha auténtica epidemia dun insoportable custo social. En EEUU, e segundo datos referentes ao ano 2000, ao redor dunhas 300.000 persoas morren cada ano por enfermidades ou problemas relacionados co sobrepeso, fronte aos 442.398 por enfermidades derivadas presuntamente polo consumo de tabaco, en 1999. O custo económico relacionado coa obesidade foi duns 117.000 millóns de dólares (157.000 millóns no caso do tabaco, en 1999).
En sede xudicial deberanse dilucidar cuestións tan complexas como a necesidade ou non de advertir sobre o risco que para a saúde do consumidor pode representar a inxesta de determinados tipos de alimentos; os efectos das campañas publicitarias e promocionais sobre a elección dos produtos por parte do consumidor; e os límites da responsabilidade do propio consumidor, atendendo aos coñecementos que debese ter sobre os produtos que consome.
Neste sentido, e sobre a base de que a reclamación ten o seu fundamento principal na infracción duns dereitos fundamentais do consumidor moi parecidos aos nosos, non estaría de máis estar atentos ás conclusións xudiciais dadas para estes casos, non vaia a ser que nos nosos tribunais puidesen exporse cuestións parecidas ás estadounidenses, aínda que con menores consecuencias económicas para os operadores económicos de referencia.
Quizais os primeiros en exporse unha reclamación deste tipo ás cadeas de comida rápida puidesen ser precisamente quen soportan os altos custos sociais derivados da obesidade, a condición de que puidese demostrarse unha relación de causalidade entre a inxesta deste tipo de alimentos e o padecimiento de certos trastornos para a saúde dos consumidores. Unha das cuestións crave a dilucidar debe situarse en torno ao grao de culpabilidade do propio prexudicado na elección dos alimentos que consome; e se esta liberdade de elección non puido ser manipulada por medio de mensaxes ou informacións intencionadamente manipuladas ou falseadas.
Os primeiros pasos
A primeira demanda contra as máis coñecidas cadeas de comida rápida (Burguer King Corporation, KFC Corporation, Wendy’s International e McDonalds Corporation) foi presentada polo Caesar Barber o 23 de xullo de 2003 ante a Corte Suprema do Estado de Nova York.O demandante, un residente do barrio do Bronx (Nova York), de 56 anos e de 123 kg. de peso, acusaba as empresas alimentarias de ser as causantes dos seus múltiples problemas de saúde (obesidade, diabetes, tres infartos, alta presión sanguínea e elevados niveis de colesterol) tras unha inxesta continuada dos seus produtos durante máis de 50 anos.
Barber argumentou que as cadeas alimentarias habían actuado de forma neglixente, ao elaborar e vender alimentos con alto contido de graxa, sal, azucre e colesterol, sen advertir dos riscos que a súa inxesta continuada podía representar para quen os consumían de forma continuada.
A falta de etiquetaxe e de información nutricional destes produtos forma parte fundamental da súa reclamación, ao infrinxirse a normativa básica sobre protección dos consumidores con respecto ao dereito de información sobre os riscos dos produtos.
Ademais dunha reclamación millonaria sobre os danos e prexuízos sufridos, Barber solicitaba que á súa acción puidésense sumar todos aqueles cidadáns que estivesen no seu mesma condición: consumo continuado de alimentos das demandadas e efectos de problemas de saúde derivados deste consumo. De forma adicional, expuña que se ordenase etiquetar de forma inmediata estes produtos e que se financiase un programa educativo para informar a nenos e adultos sobre os riscos para comer este tipo de produtos.
Unha reclamación ampliada
Noutra demanda exposta contra McDonalds Corporation, McDonalds de Nova York e dúas franquiciados de barrio do Bronx polo avogado Samuel Hirsch de Nova York en agosto de 2002, introdúcense novos argumentos de reclamación, que foron ampliados tras a súa desestimación inicial, nunha demanda corrixida presentada con posterioridade.Os demandantes neste novo caso xudicial eran dous mozos, Ashely (de 14 anos e 147 kg. de peso) e Jazlyn (de 19 anos e 122 kg.) do barrio do Bronx, ambas as consumidoras regulares de comida rápida durante catro días á semana a primeira, e cinco, a segunda. Segundo aducen, os produtos consumidos (hamburguesas, patacas fritas e batidos) son os causantes dos seus diversos problemas de saúde derivados da súa obesidade.
Neste novo caso, os argumentos xurídicos ampliáronse fronte aos alegados no primeiro que foi exposto contra as cadeas de comida rápida. Así, alegaban que estas empresas non publicitaban os ingredientes do produto final nin o seu valor nutricional; non advertían dos efectos dunha inxestión continuada deste tipo de alimentos cun alto nivel de graxa, sal, azucre e colesterol sobre a saúde dos consumidores; e expuñan que os seus produtos eran adictivos.
Parte do seu argumento centrábase na consideración de que uns alimentos con elevados niveis elevados destas sustancias convértenlles en produtos inherentemente perigosos, máxime cando diferentes e reputados estudos científicos demostran as graves consecuencias da súa inxesta na saúde humana. Doutra banda, consideran que se violan as normas básicas de protección dos consumidores, ao describir os seus produtos como nutritivos e inducirlles a un consumo excesivo ao pór a disposición destes, por pouco diñeiro máis, un menú completo no canto dunha soa hamburguesa. Todo iso a máis diso as mensaxes publicitarias e campañas especiais destinadas especificamente aos máis novos.
Así mesmo, a demanda lembra ao Tribunal que a cadea alimentaria foi condenada por campañas publicitarias enganosas en tres Estados, e que desde 1987 engana e induce a erro aos consumidores, ao promocionar e publicitar a súa comida como nutritiva e saudable, sen ningún efecto prexudicial para a saúde, destacando os seus valores coma se dunha dieta equilibrada tratásese. E é que os riscos que se derivan da inxesta deste tipo de alimentos, sinala, van máis aló das expectativas de calquera consumidor razoable.
Un argumento adicional máis: a reacción de McDonalds ante os acontecementos que se lle viñan encima. Desde que se interpuxo a demanda reduciu o nivel de acedos grasos utilizados para fritir as súas patacas e eliminou certos anuncios da súa publicidade. Xa no ano 2002, a compañía anunciou no Reino Unido plans para etiquetar os seus produtos coa correspondente información nutritiva. En Francia, dispúxose unha advertencia para os menores: que non coman nos seus restaurantes máis dunha vez por semana.
O caso queda en mans dos tribunais. De momento, a reacción dos avogados de McDonalds sorprende nalgúns aspectos. Consideran que os perigos derivados do consumo dos seus produtos é unha cuestión obvia e coñecida por calquera consumidor, e que en base a esta consideración previa non debían nin informar nin advertir dos riscos derivados do consumo dos seus produtos.
A formulación ten a súa lóxica, pois pola contra estarían a recoñecer que existiu un defecto de información das propiedades dos seus alimentos que determinaría inexorablemente a súa responsabilidade.
Pola súa banda, a demanda presentada polo avogado Hirsch parece todo un enxeño, atendendo ás explicacións de xuristas como Ruiz García. Segundo este experto, o xurista norteamericano ha sabido utilizar un problema social perfectamente identificado (a obesidade) para elixir á industria presuntamente culpable (as cadeas de comida rápida) e seleccionar aos prexudicados ideais, persoas con problemas de sobrepeso residentes no barrio do Bronx, cun baixo nivel de rendas, e por tanto, propensas a elixir como menú alimentos elaborados por McDonalds, moito máis baratos que outras opcións alimentarias da zona.
Con todo, a demanda atópase con certos problemas de índole xurídica para prosperar, engade o xurista español, posto que podería decantarse a favor da demandada. A realidade é que pode resultar moi difícil probar a relación de causalidade entre a conduta de McDonalds e o dano padecido polas adolescentes, atendendo ao feito de que os problemas que padecen poden ser causa doutros factores: causas xenéticas, metabólicas, hereditarias ou de estilo de vida, entre outras. Ademais, outros alimentos consumidos polos afectados puidesen contribuír ao seu estado de saúde.
O caso expón diferentes incógnitas, e unha delas céntrase na resposta do xurado sobre se as prexudicadas coñecían ou deberían coñecer os efectos nocivos para a súa saúde dunha inxesta continuada de comida rápida. En calquera caso, non cabe dúbida de que a industria alimentaria xa está no punto de mira das reclamacións por responsabilidade civil derivada polos danos causados por produtos defectuosos, como anteriormente estívoo tanto a industria do amianto como a do tabaco.
- RUIZ GARCIA, Juan Antonio; O plet contra McDonalds als EUA. Qui ha de respondre pel sobrepès? University of California at Berkeley. Boalt Hall School of Law. Berkeley, abril de 2003. Ver en www.indret.com.
- VIGURI PEREA, Agustín; A responsabilidade civil derivada do consumo de tabaco. Editorial Comares, 2001.
- HIDALGO MOYA, Juan Ramón; A responsabilidade polo consumo de tabaco. Revista Iuris, número 39, 2000.
