Alimentos e envases adaptados para persoas maiores ou con dispacaidad

O Instituto Tecnolóxico da Alimentación AINIA é un dos centros que se dedican a iso. Unha das liñas nas que traballan no Departamento de Tecnoloxías e Procesos é o desenvolvemento de novos produtos deseñados para atender as necesidades de grupos diferentes de poboación.

“As persoas maiores non só necesitan produtos adaptados ás súas necesidades, senón tamén uns ingredientes nutricionais determinados, como vitaminas, minerais, calcio, ferro…”, explica Beatriz Pérez Graells, enxeñeira agrónoma e responsable deste departamento.

Un exemplo é o ferro microencapsulado, destinado a produtos de panadaría. “O obxectivo é que se tome sen notar o mal gusto. Porque traballamos tamén moito cos paneis sensoriais para ir modificando os produtos ás situacións e necesidades de cada tipo de poboación”, di esta experta.

En concreto, neste equipo desenvólvense aromas, ingredientes e alimentos preparados. “Creamos un puré de verduras enriquecido con diferentes nutrientes, pito cunha textura distinta á normal, máis branda para evitar o atragantamiento ao inxerilo. E todo para quentar no microondas, de fácil apertura e cunha válvula que permite o perfecto cociñado”, engade esta enxeñeira.

Outro dos produtos que deseñaron é un po que se disolve en leite e contén requirimentos nutricionais moi específicos, cun alto contido proteico e pensado, sobre todo, para aquelas persoas que padecen perda de apetito.

Este tipo de produtos especializados aínda non chegaron aos supermercados, pero só é cuestión de tempo. “As empresas están cada vez máis convencidas de que a personalización dos alimentos é cada vez máis necesaria”, afirma Pérez Graells. “Porque non se trata de facelos só para as persoas maiores, senón tamén para moi diversos tipos de poboación, desde as persoas con problemas para agarrar obxectos, con dificultades para tragar, artrites ou con secuelas de enfermidades”, explica.

En España hai máis de 4,3 millóns de homes e mulleres con algún tipo de discapacidade, segundo o Instituto Nacional de Estatística (INE) na enquisa ‘Discapacidade, Autonomía Persoal e situacións de Dependencia’, de 2022. Estas cifras demostran a necesidade de ofrecer a estas persoas produtos máis accesibles para axudarlles coa súa independencia.

“A accesibilidade é algo que nos fai pensar nunha rampla, pero é un concepto moito máis amplo. Está en todos os contextos da nosa vida, é transversal”, sinala Pomba Cid, terapeuta ocupacional da Dirección de Accesibilidade e Innovación da Fundación ONCE. “Hai moitas persoas con problemas de forza que non poden abrir un envase normal ou que lles resulta imposible cociñar ou pelar e cortar a froita”, prosegue.

Hai diversos centros superiores que desenvolveron algunhas ferramentas dirixidas a reverter a situación que ben describe Pomba Cid.

A Universidade de Cambridge, no Reino Unido, creou Exclusion Calculator, unha ferramenta que permite avaliar o número de persoas que non poden utilizar un produto ou servizo debido ás esixencias impostas na súa manexo. A vista, o oído, o pensamento, a destreza e a mobilidade son os parámetros valorados polos usuarios —de entre 16 e 85 anos— cando acceden a esta calculadora.

Exclusion Calculator inspirou á Universidade de Mondragón para desenvolver a súa propia ferramenta, chamada Inklugi, en colaboración coa Fundación ONCE. Esta ferramenta permite introducir as características dun produto ou servizo e, a partir delas, calcular a porcentaxe de persoas ás que exclúe ese deseño. O obxectivo é axudar a cuantificar o grao de exclusión e a priorizar o deseño accesible no desenvolvemento de novos produtos e servizos.

Para comezar a utilizar Inklugi, basta con introducir na web os pasos necesarios para utilizar un produto ou servizo. Despois, hai que responder unha serie de preguntas sobre usabilidad, valorando as capacidades visuais, auditivas, cognitivas, de destreza e mobilidade. Con estes datos, Inklugi avalía a porcentaxe de poboación que quedaría excluída desde a perspectiva dos distintos valores anteriormente mencionados. Ao mesmo tempo, esta ferramenta persegue concienciar e sensibilizar sobre a importancia de deseñar desde o prisma do deseño inclusivo.

Outro proxecto español que busca facer os produtos máis accesibles —neste caso para as persoas con discapacidade visual— é NaviLens, desenvolvido en colaboración coa Universidade de Alacante. Esta tecnoloxía consiste en incluír nos envases de diferentes produtos cadrados de cores de alto contraste sobre un fondo negro.

Unha aplicación no teléfono móbil do usuario é capaz de ler ese código, desde unha distancia de até tres metros (12 veces máis lonxe que o que se necesita para ler un QR ou un código de barras) e sen necesidade de enfocalo directamente. Con NaviLens é posible ler en voz alta toda a información sobre ingredientes, alérgenos e reciclaxe. En España xa a utilizan algúns produtos de marcas como Kellogg’s, Coca-Cola ou Ariel.

A Fundación ONCE tamén contribuíu a deseñar distintos tipos de produtos de axuda. Teñen un convenio co Real Padroado sobre Discapacidade grazas ao cal deseñan en 3D un cinco produtos accesibles novos ao ano e cólganos na súa web para que calquera persoa pode descargarllos de forma gratuíta e imprimilos. Se alguén non dispón dunha impresora 3D, a fundación tamén se encarga de proporcionar este servizo. Entre os produtos accesibles hai un tapón de botella de fácil apertura ou un mango para cubertos.

Aínda que a cantidade dos produtos comercializados é aínda pequena, hai moitas liñas de investigación en marcha. Estas innovadoras propostas, sen dúbida, van permitir desenvolver moitos máis a curto prazo. E é que, si xa hai espazos nas grandes superficies dedicados aos produtos para veganos ou vegetarianos, non parece tan desatinado que os haxa para maiores ou para persoas con discapacidade. Aínda que antes, quizais, deberíase dispor dunha regulación específica ou un selo que permita a súa identificación.