Escoitar a Alberto López Ferreiro falar da súa viaxe a Serra Leona é una desas experiencias que pon os vellos de punta e fai cuestionar todo o que nos rodea. Somos conscientes do que sucede máis aló das nosas fronteiras? Hai apenas tres meses tivo a fortuna de viaxar a Serra Leona paira comprobar de primeira man o labor que Misións Salesianas, a organización na que traballa no departamento de Comunicación, leva a cabo no país con persoas afectadas polo ébola. Non oculta que o destino lle impuxo respecto, pero tras o seu regreso, sabe que nunca volverá ser o mesmo. Alberto non pode esquecer os ollos de Ibrahim, os sorrisos de Joseph nin as mans de tantos e tantos nenos que, ao despedirlle, pedíanlle que lles lembrase. A seguinte entrevista recolle todas estas emocións; é un cadro de bitácora repleto de momentos extremos que non poden quedar no esquecemento. “O ébola xa non ‘existe’ no noso mundo. Temos una memoria moi fráxil paira as desgrazas alleas. É coma se, de súpeto, curouse ou, o que é peor, nunca existise. (…) A axuda paira empezar de cero depende totalmente do exterior, pero interesan máis os seus diamantes que a súa poboación”, lamenta Alberto.
Resúltame moi difícil sintetizar todo o enriquecemento que se recibe de quen máis sofren nunha situación tan dura e dolorosa como a causada polo ébola, pero quedo con que o ser humano é bo e xeneroso por natureza. Quedo coa esperanza. En cada momento vivín a importancia das cousas sinxelas por parte da poboación e dos misioneiros: sorrir, saudar, compartir, agradecer… Non é difícil ser nin sentirse feliz alí a pesar de todo. Por que non todos nin sempre o pomos en práctica?
Lavarse as mans con clorín é ter una posibilidade de non sufrir o contaxio do ébola e non poder facelo significa estar demasiado exposto ante un inimigo invisible e á vez altamente letal. Por fortuna, a poboación está xa moi concienciada sobre as formas de contaxio e os síntomas, pero ata que o ébola non chegou a Europa e a América, ninguén fixo caso do chamamento desesperado da xente que morría sen saber que facer. Esa reacción tan tardía e esa axuda tan insuficiente continúana sufrindo hoxe, cando se pode dicir que todos son afectados do ébola, aínda que non sexan infectados polo virus.
Tiven a fortuna de coñecer os proxectos de Misións Salesianas nesta emerxencia, que en pouco tempo pasou de ser sanitaria a humanitaria, e o traballo dos misioneiros salesianos cos menores que perderon aos seus pais e que, nalgúns casos, tamén superaron o ébola. O Goberno de Serra Leona pediu aos Salesianos hai un ano que se fixesen cargo destes nenos pola experiencia e o recoñecemento social que ten o seu labor cos menores máis vulnerables no país e aceptaron. Ao suspenderse as clases, adaptaron una escola e case 200 nenos e nenas pasaron por este centro de atención a menores afectados polo ébola. Son pequenos que proveñen de familias sinxelas e a quen a epidemia, de golpe, deixoulles sen pais e sen irmáns. Saben que serán orfos paira toda a vida e están a aprender a vivir con iso e superando o trauma de ver como una ambulancia levaba aos seus pais e volvíannoslles a ver.
“Algúns nenos están a superar o trauma de ver como una ambulancia levaba aos seus pais e volvíannoslles a ver”
Os misioneiros salesianos falan de afectados, non de orfos, como un primeiro paso para que non sintan o estigma social de padecer ou estado cerca do ébola. Son menores alegres, que agradecen o agarimo e a oportunidade que lles brinda o futuro grazas á educación e que queren no futuro axudar a outras persoas como o están facendo agora con eles. É un proceso longo, porque están no centro ao redor de nove meses, pero moi frutífero, xa que os pequenos se reintegran coas súas familias estendidas (tíos, avós…) e, o máis importante, continúan cos seus estudos.
Ibrahim ten 4 anos. É o menor dos nenos e nenas que viven no centro de acollida paira afectados polo ébola dos Salesianos. Os seus pais morreron polo virus e vivía nunha aldea moi apartada cun tío cando lle levaron a un hospital porque crían que estaba contaxiado. Paira desinfectarle asperxéronlle con clorín, con tan mala sorte que ao darlle na cara quedou cego dun ollo e perdeu vista no outro. Como ninguén lle ía a visitar ao hospital, o Goberno puxo un anuncio no xornal e, ao verlle, os misioneiros salesianos decidiron facerse cargo del. Agora, grazas a un salesiano alemán, viaxará a Frankfurt paira ser operado da vista. Un grupo de médicos desprazouse a Serra Leona hai uns meses e o diagnóstico foi que podería recuperar a visión en ambos os ollos. Xa ten todos os permisos e o pasaporte paira viaxar a Alemaña proximamente e permanecerá alí durante un ano.
Os menores da rúa é una realidade moi estendida nun país onde o 80% da poboación ten menos de 30 anos. As familias tan grandes, a necesidade de conseguir comida cada día e a cantidade de nenos sen escolarizar levan a esta situación. Moitas veces vanse de casa porque alí non teñen paira comer, outras veces por unha discusión ou porque son repudiados por algún familiar. Na rúa búscanse a vida con pequenos traballos e dormen en grupos, amparados por un adolescente que exerce de líder, onde poden ou lles deixan a cambio de coidar postos nos mercados ou talleres.
Os misioneiros salesianos salguen desde hai anos pola capital, cun autobús que os menores xa identifican. Danlles comida e prestan atención médica. Acompañados de voluntarios, traballadores sociais e un médico, percorren de madrugada a capital paira escoitar as súas inquietudes e convidarlles a cambiar de vida en Don Bosco Fambul, un centro dos Salesianos cuxa única condición paira ingresar é estar convencido de querer volver a casa. Alí, durante nove meses, prepáranse paira volver ás súas casas, á vez que adquiren hábitos saudables, aprenden a convivir sen a violencia da rúa, teñen aseguradas tres comidas ao día, dous baños, atención sanitaria, lecer… Volven estudar e, una vez que regresan coas súas familias, mantense o proceso de acompañamento durante tres anos paira confirmar que non hai problemas de convivencia e que continúan cos seus estudos.
“Aumentaron os nenos e nenas nas rúas, os abusos sexuais, o número de adolescentes embarazadas e o tráfico de menores”
As clases estiveron suspendidas durante nove meses. Serra Leona é o país máis afectado pola epidemia e tamén foi o último en renovar as clases, tras Guinea e Liberia. Dous millóns de pequenos estiveron vagando polas rúas, sen oportunidades paira seguir aprendendo e sen posibilidades de lecer alternativo, o que fomentou o incremento de menores nas rúas, os abusos sexuais, o número de adolescentes embarazadas e o tráfico de nenos.
Os misioneiros salesianos tentaron dar resposta a cada una destas realidades e, a través de Misións Salesianas, mantivéronse proxectos de educación non regulada nalgúns centros, programas de alimentación de emerxencia nalgunhas escolas tres veces ao día, aínda que non houbese clases paira os menores máis necesitados, e axuda e acollida aos nenos da rúa. Ademais, nos últimos meses, comezouse un programa de atención ás menores embarazadas, xa que o Goberno prohibe que se examinen cos seus compañeiros de clase por consideralas un mal exemplo. O que conseguiron os misioneiros salesianos é que vaian a clase ao mesmo centro e cos mesmos profesores, pero a horas distintas ás do resto de alumnos, á vez que reciben atención médica e psicolóxica para que continúen cos estudos e que o embarazo chegue a bo termo.
As nenas sofren a desigualdade desde pequenas. Os pais non as envían ao colexio porque teñen que axudar ás súas nais no traballo de casa e no campo. Desde moi pequenas cargan nas súas cabezas as garrafas de auga e andar longas distancias soas convérteas en branco fácil paira os abusos sexuais. Misións Salesianas ten varios proxectos paira acollelas, para que sigan estudando, aumentar a súa autoestima e mesmo paira axudalas a empezar o seu propio negocio. Os abusos sexuais moitas veces veñen da súa propia contorna familiar e non son denunciados porque se saldan cun acordo económico ou intercambio de diñeiro, comida ou animais. Os misioneiros salesianos non só protéxenas dos seus agresores, senón que seguen as súas causas xudiciais e axudan a estas menores a superar o trauma e a que continúen estudando. Nos seus rostros adivíñanse o sufrimento, a dor e a desconfianza que levan encima.
“Hai menores encarcerados que dormen de cuclillas, róubanlles a comida e sofren todo tipo de abusos”
Desde que se detectaron os primeiros casos de ébola, non se admiten visitas no cárcere de Pademba Road, en Freetown. É un centro penal construído paira albergar a 300 presos, pero que na actualidade ten 1.300. Á parte da masificación, non hai auga corrente e a corrupción funciona tanto dentro como fose paira recibir un mellor trato. Os misioneiros salesianos, polo seu traballo, teñen o recoñecemento das autoridades e poden acceder á prisión. Teñen un programa de alimentación paira os presos máis débiles e só falta a canalización para que leven a auga ao cárcere. Na actualidade, son as únicas persoas externas que poden entrar.
É impactante comprobar como, entre os adultos, hai menores co único delito, por exemplo, de durmir na rúa. Ao ser mozos da rúa non teñen quen lles defenda e o seu caso queda no esquecemento. Na masificada cela teñen que durmir de cuclillas, róubanlles a comida e sofren todo tipo de abusos… Os misioneiros interésanse polos seus casos, axúdanlles dentro do cárcere e tentan conseguir a súa liberdade porque os hai que tolean e só pensan no suicidio. Cando logran a liberdade paira eles, que ás veces é simplemente o pago dunha mínima cantidade de diñeiro, empeza o proceso de reeducación destes menores para que perdan a súa desconfianza, vólvanse sociables e superen os traumas que viviron. En definitiva, que recuperen a súa mocidade e teñan oportunidades no futuro.
“De Serra Leona, interesan máis os seus diamantes que a súa poboación”Resulta triste dicilo, pero o ébola xa non “existe” no noso mundo. Temos una memoria moi fráxil paira as desgrazas alleas. É coma se, de súpeto, curouse ou, o que é peor, nunca existise. Cando algo xa non nos afecta de maneira directa, deixa de interesar. Os medios de comunicación deixan con rapidez de falar das emerxencias: pasou con Haití, coas fames negras, con Filipinas, co ébola e agora tamén con Nepal… Serra Leona é un Estado errado e a súa situación é agora aínda peor que tras a guerra que viviu a finais do século pasado. Moitas organizacións marcháronse ao comezo da epidemia e abandonaron á poboación. A axuda paira empezar de cero depende por completo do exterior, pero interesan máis os seus diamantes que a súa poboación.
As mulleres en África son as líderes do cambio social que experimentan os países. É un continente tan novo e con tanta riqueza en todos os sentidos, que as familias representan o motor desa esperanza de desenvolvemento, desa alegría e ansias de progreso que se perciben en todos os recunchos. As mulleres son as protagonistas do futuro de África porque son esposas, nais, traballadoras, educadoras… Teñen una media de 10 fillos desde moi novos, na maioría dos casos son responsables da economía familiar, xa que labran a terra, percorren grandes distancias paira ir aos pozos a buscar auga e tamén son as responsables da educación dos fillos nas aldeas onde non hai escolas.
Por todo o anterior, en Misións Salesianas estamos convencidos de que a educación é importante paira as futuras xeracións, pero tamén paira as nais. Una muller que coñece os seus dereitos faraos valer ante a súa comunidade e a súa voz será escoitada, será responsable co número de nenos que poida ter e atrasará a idade de quedar embarazada, adquirirá e ensinará hábitos alimenticios e de hixiene saudables e velará para que os seus fillos estuden e teñan máis oportunidades no futuro.
Viaxar a outras realidades, a outros países, serve inevitablemente paira realizar comparacións e é un erro. As nosas necesidades, as nosas comodidades e o noso desenvolvemento son tan relativos e efémeros, que saltan polo aire cando te empapas da esencia da vida. Falando e compartindo con persoas moi sinxelas na súa forma de vivir en Serra Leona fanche comprender que é a verdadeira riqueza e a pobreza. Eles sorpréndense de que vivas escravo do reloxo, cóntanche con orgullo que se consideran ricos por ter tantos fillos paira labrar a terra que teñen ao redor da casa, por poder falar todos os días cos veciños, ver o amencer, o atardecer e as estrelas desde a porta da súa casa. Viven o presente: preocúpalles ter paira comer hoxe e roupa limpa paira vestirse hoxe e por iso gozan cada instante. No fondo, chegas á conclusión de que a pobreza é moi relativa e non só ten que ver con aspectos materiais. Eu sentinme moi feliz coa felicidade deles, a pesar do seu sufrimento, da súa dor e das súas necesidades. E comprendín o pobres que somos en demasiados aspectos nestoutra parte do mundo.
