Mundo Cooperante traballa a favor dos dereitos humanos da muller e, en concreto, na loita contra a mutilación xenital feminina (MGF) en dous países de África Occidental, Kenia e Tanzania, que teñen xa uns índices de incidencia relativamente baixos (21% e 15%) en comparación con outros da súa contorna. O seu socio fundador, Albán do Piñeiro, afirma que “estes países teñen moitas posibilidades de ser dos primeiros nos que esta práctica sexa erradicada en poucos anos” e gústalle pensar que “se o logran, poderá servir de exemplo a seguir por outros”. Con máis de 10 anos como técnico de proxectos da ONG, Albán coñece de preto a realidade da cooperación en varios países, por iso é polo que poida asegurar que “non existe ningunha rexión ou país do mundo no que podamos falar de igualdade real de dereitos entre as mulleres e os homes ou as nenas e os nenos”. Na actualidade, para contribuír a cambiar aos poucos esta situación, está envorcado na campaña “Pulseiras contra a MGF” que ten un obxectivo: “a erradicación da mutilación xenital feminina no mundo”.
“O 70% das persoas máis pobres do mundo son mulleres e son nenas”Para responder a esta pregunta hai que partir de recoñecer unha realidade: non existe ningunha rexión ou país do mundo no que podamos falar de igualdade real de dereitos entre as mulleres e os homes ou as nenas e os nenos. Todos o sabemos, calquera pode velo na nosa vida diaria. Con todo, naqueles contextos sociais nos que existen altos índices de pobreza, nos que a vida é case unha loita diaria pola supervivencia, esta desigualdade maniféstase na súa totalidade e con toda crueza. O 70% das persoas máis pobres do mundo son mulleres e son nenas. Elas ocupan o último lugar para todo: a saúde, a educación, o traballo, os recursos ou as propiedades. A discriminación de xénero implica que as mulleres e as nenas vano a ter sempre máis difícil.
Nas familias sumidas na extrema pobreza dáse prioridade aos fillos homes. As nenas sofren maior desnutrición que os seus irmáns e teñen moitas máis posibilidades de ter que abandonar a escola. A súa saída é casar e pasar o resto das súas vidas baixo a tutela dos seus maridos. Sen apenas capacidade para controlar as súas vidas ou os seus destinos, que poderán ofrecer ás súas fillas senón exactamente o mesmo? Desta forma perpetúase a súa exclusión. Pero esta realidade ten unha cara aínda máis terrible porque tamén se impón con violencia. Non unha violencia xeral, senón unha violencia que se exerce de forma específica sobre as nenas e as mulleres de diversas maneiras; unha violencia ante a que non poden defenderse e que busca, en última instancia, o seu sometemento ás regras establecidas.
“Cada vez máis constitucións e lexislacións prestan atención ao problema da violencia de todo tipo cara á muller”Falamos, por suposto, da violencia machista da contorna doméstica, pero tamén dos matrimonios precoces forzosos, da mutilación xenital, dos chamados crimes de honra, da explotación sexual ou da violación como arma de guerra. Todas elas son formas de violencia de xénero que se manifestan dependendo do contexto social. En moitos países do mundo a violencia contra as mulleres e as nenas está xeneralizada: exércese nas casas, nas rúas, nas escolas, nas súas propias comunidades… Un exemplo é que cada ano tres millóns de nenas corren serio risco de ser mutiladas genitalmente. Tras xeracións enteiras isto chegou en moitos casos a xustificarse baixo conceptos tan ambiguos como a “honra” ou a “tradición”, cando o que atopamos sempre é o mesmo obxectivo: manter un modelo social no que os homes ocupan unha situación de privilexio e ostentan o control e o poder. A boa noticia é que no mundo está a haber avances en favor da igualdade e pola defensa dos dereitos as mulleres. Cada vez máis constitucións e lexislacións prestan atención ao problema e contemplan a necesidade dunha protección específica para as mulleres, o que se traduce en avances respecto da súa situación social e o papel que exercen na súa comunidade e nas súas familias.
En Mundo Cooperante centrámonos en axudar de forma directa ás nenas e ás mulleres a afrontar a súa situación de vulnerabilidade e a superar as súas desvantaxes. O noso traballo é sobre todo de apoio con recursos económicos. Pero o que nos marabilla contemplar é o poder, a determinación, o compromiso e a creatividade con que elas enfróntanse ás súas dificultades. Vémolo cada día no esforzo extra que as nenas precisan para sacar adiante os seus estudos ou na forma en que unha muller é capaz de distribuír os recursos de que dispón cunha mentalidade máis colectiva. Na actualidade traballamos realizando proxectos que protexen ás nenas fronte á explotación sexual e os abusos. Financiamos fogares e escolas que facilitan o seu acceso e continuidade na educación. Tamén apostamos por proxectos que axuden ás mulleres a crear e xerar os seus propios recursos, a ser independentes economicamente. Para iso creamos fondos de microcréditos para mulleres en Colombia ou en Paquistán, este último, por certo, un dos países do mundo máis difíciles para unha muller. Outro conxunto de accións no que estamos moi envorcados pretende contribuír a un obxectivo conxunto: o da erradicación da mutilación xenital feminina no mundo.
Desde hai varios anos estamos a traballar nun conxunto de proxectos que axudan á comunidade masai de Kenia e de Tanzania a avanzar nos cambios sociais necesarios para acabar con esa terrible práctica. A nosa idea para esta campaña partiu de tentar pór en marcha un proxecto que servise de axuda a mulleres masai en situación vulnerable cun dobre obxectivo: que conseguisen obter ingresos para elas e as súas familias e que, á súa vez, convertésense en axentes locais de cambio na loita contra a mutilación xenital. Desde Mundo Cooperante queriamos, ademais, crear algo concreto e tanxible que facilitase a colaboración e que permitise difundir a nosa mensaxe. As pulseiras contra a MGF son un complemento sinxelo, bonitas e vistosas e totalmente artesanais, propias do folclore e a cultura masai. Todas inclúen unha X que simboliza á muller, encerrada nun rombo, xa que non é libre, senón que ve que os seus dereitos están ameazados pola coitela da mutilación.
Pulseiras masai contra a MGF: a solución está na túa man from Mundo Cooperante on Vimeo .
“A figura das ‘mutiladoras’ gozou de prestixio e recoñecemento social entre os masai durante moitos anos”As pulseiras contra a mutilación xenital feminina son producidas por unhas 40 mulleres masai en Kenia e en Tanzania. Algunhas delas son mulleres que, no pasado, practicaron a mutilación ás nenas da súa comunidade e que logramos que se somen ao proxecto. Esta figura das “mutiladoras” gozou de prestixio e recoñecemento social entre os masai durante moitos anos, pero agora, coa crecente oposición das nenas e coa lei e as autoridades en contra, deixou de ser atractiva. As mulleres que se incorporaron ao noso proxecto non só abandonaron a práctica, senón que recibiron formación en materia de dereitos da muller e convertéronse en axentes sociais para o cambio. Gústanos dicir que agora mesmo son elas as que lideran a loita. Todo o traballo da súa produción coordínase en Kenia e en Tanzania en colaboración con dúas organizacións locais moi recoñecidas pola súa loita contra a mutilación. Comercializamos as pulseiras en España e non só xeramos máis demanda para as mulleres produtoras, senón que, grazas aos recursos que obtemos, seguimos adiante cos proxectos que estamos a levar.
A mutilación xenital feminina é unha das formas de vulneración dos dereitos humanos máis terribles que existen no mundo. Cando un fai un pequeno esforzo e pensa por un momento niso, máis aló de algo que nos pode resultar afastado, alleo, case “irreal”, pode darse conta do que estamos a falar en realidade. As organizacións que traballamos sobre este problema sabemos que é complicado falar de algo tan duro e tan horrible porque é moi fácil ferir a sensibilidade da xente. Con todo, é necesario explicar que nos referimos a unha práctica que inflige ás nenas que a padecen un sufrimento enorme. Ademais dunha dor insoportable, as súas vidas corren perigo inmediato porque poden desangrarse. As consecuencias físicas e psicolóxicas do dano acompañaranlles o resto das súas vidas, debido a un gran número de doenzas asociadas: hemorraxias, infeccións, incontinencia, fístulas, serias dificultades durante o parto, tamén traumas psicolóxicos, depresión, ansiedade…
“A MGF practícase en polo menos 30 países do mundo, a maioría deles en África”A realidade sociolóxica da mutilación xenital feminina é moi complexa. Hoxe en día tense constancia de que se practica en polo menos 30 países do mundo, a maioría deles en África, aínda que a identificación máis adecuada debe facerse desde a perspectiva de grupos étnicos, máis que de fronteiras xeográficas. A súa orixe pérdese na historia da humanidade, entre ritos ancestrais, supersticiones ou supostos -aínda que falsos- mandatos relixiosos e tradicións. A súa continuidade aínda hoxe bebe do descoñecemento e a ignorancia, pero se buscamos un factor común, unha razón subxacente pola que esta práctica leva a cabo, atopamos que se trata sempre dunha forma de controlar a sexualidade da muller.
“Os principais defensores da mutilación xenital son os membros máis anciáns da comunidade, homes e mulleres”No noso ámbito específico de traballo, co pobo masai, a mutilación xenital feminina ten un significado ritual que simboliza socialmente o “paso” das nenas á idade adulta. Entre os masai, unha nena para ser muller e poder casar ten que pasar pola mutilación xenital. De non facelo, avergoñaría á súa familia e, ademais, converteríase despois nunha carga económica para eles. Pola contra, unha nena que foi mutilada pode ser considerada unha muller en canto a súa familia dispoña un matrimonio de conveniencia para ela. Así, deberá abandonar a escola e casar cun home adulto, que á súa vez pagará por ela un dote, normalmente cabezas de gando. Atopamos aquí un factor económico sobre familias con moita presión pola escaseza de recursos, pero no transfondo, unha vez máis, o que o rito esconde é a intención de manter a pureza e a fidelidade da muller ao seu marido, mentres os homes son polígamos.
Desde Mundo Cooperante, traballamos para reforzar as posibilidades das nenas e das mulleres para oporse á mutilación, xa que tanto esta como os matrimonios temperáns teñen moito que ver coa situación de discriminación e de exclusión das mulleres na vida económica da súa sociedade. Calquera iniciativa ou apoio que lles permita unha maior independencia axúdalles a ser capaces de enfrontarse á presión social e de oporse á violación dos seus dereitos. Isto, unido á existencia dunha prohibición legal da mutilación xenital baixo penas de cárcere para os infractores, favorece moito a súa protección. Os principais defensores da mutilación xenital son os membros máis anciáns da comunidade. Tamén as mulleres, pero en especial os homes, xa que con ela esperan conservar a súa posición de privilexio. No entanto, estamos a comprobar que a medida que os homes máis novos e os nenos ven a nenas na súa comunidade que recibiron educación e están instruídas, van abandonando a crenza de que non hai sitio para elas fose do fogar. Moitas puideron atopar hoxe un traballo ou unha actividade coa que contribúen á economía familiar.
“Polo menos 17.000 nenas en España están en risco de sufrir MGF”Hai que abandonar a idea de que se trata dunha realidade afastada e allea ás nosas vidas. É importante informarse e coñecer a natureza deste problema tan complexo, xa que nun mundo globalizado como o noso, os grandes problemas son problemas de todos. En España temos un Mapa da Mutilación Xenital Feminina que nos alerta da existencia de polo menos 17.000 nenas en situación de risco no noso propio país. É bo saber que existen protocolos de prevención desenvolvidos polos nosos sistemas públicos de saúde e de servizos sociais que conteñen recomendacións para a detección de posibles casos.
Desde unha proposta de axuda máis directa para loitar contra a MGF, son varias a ONG como Mundo Cooperante que están especializadas neste tema e todas difunden as súas ideas de colaboración para apoiar os proxectos que realizan.
Desde Mundo Cooperante, a proposición para axudar é sinxela: unirse colaborando coas pulseiras masai contra a mutilación xenital feminina. Con elas dáse traballo a mulleres que simbolizan a loita contra a mutilación xenital en Kenia e en Tanzania. Pero non é só iso. A Albán do Piñeiro, socio fundandor da ONG, gústalle dicir que cando se adquire unha pulseira masai e leva posta e móstrase está a formarse parte dun movemento, “porque queremos que as pulseiras se vexan, que se fale delas, do que son e do que significan”. Por iso, Mundo Cooperante acuñou unha frase en homenaxe a todas as persoas que xa locen as pulseiras: “A solución esta en a túa man”.
