Unha de cada catro mulleres no mundo é analfabeta. Elas ostentan unha triste marca que nin sequera son capaces de ler. As letras escapan á súa sabedoría, forxada en anos de experiencia, aínda que non de escola. Dos números, tamén é difícil fuxir. No mundo hai 759 millóns de persoas adultas que non saben ler nin escribir, o 66,6% súmanse en feminino. As mulleres indíxenas e quen residen en zonas rurais son as máis afectadas, por iso a axuda e as clases de alfabetización fíxanse, por fin, nelas.
A alfabetización é o primeiro paso para a autonomía persoal, a redución da pobreza e o exercicio da cidadanía. Pero por se nalgún momento esquécese, a ONG Intered destaca as consecuencias do analfabetismo, así como os programas que leva a cabo para combatelo, xunto con Aieti e a Axencia Española de Cooperación Internacional (AECID). Grazas a un convenio de educación básica, estas organizacións instruíron xa a numerosas persoas novas e adultas, sobre todo mulleres, en Guatemala -onde o 60% das mulleres indíxenas son analfabetas- e República Dominicana. No entanto, o informe de seguimento da UNESCO sobre Educación para Todos, editado en 2010, destaca que máis da metade das persoas analfabetas viven en catro países: Bangladesh (49%), China (71%), India (270%) e Paquistán (47%).
Non saber ler nin escribir pecha numerosas portas e abre unha das menos desexadas: a porta da pobreza e a exclusión social. A miúdo, esta relaciónase con menos oportunidades na vida e un menor acceso aos servizos básicos, polo que estes programas de alfabetización implantar nos países menos desenvolvidos.
Novas oportunidades
A alfabetización supón o acceso da muller a novas oportunidades e deixar atrás a desigualdade social, precisa Intered: “É un paso necesario para que mulleres e homes poidan alcanzar calidade de vida e dignidade. É un factor de primeira orde para o desenvolvemento humano e social”. En ocasións, as propias mulleres pasan de alumnas a profesoras, unha vez que adquiren os coñecementos oportunos.
As mulleres melloran a súa autoestima, acceden a mellores empregos, coñecen os seus dereitos e participan nas súas comunidades
É o caso de Mónica Joj, unha muller indíxena Maya Kiché que participa no programa de Intered. Na actualidade, é promotora de alfabetización da súa comunidade e xa organizou ao primeiro grupo de mulleres que aprendeu a ler e escribir, un total de 25 que mostraron un gran empeño por aprender “as letras e ver o cambio en cada unha delas”. “Empezaban a valorarse como mulleres, superarse economicamente con mellores empregos e administrar os seus propios negocios”, describe Joj.
Unha vez que aprenden a ler e escribir, as mulleres melloran a súa autoestima, coñecen os seus dereitos, confían nelas e “establecen relacións enriquecedoras para elas e para as súas comunidades”. Os seus coñecementos poden considerarse básicos, pero son fundamentais e a algunhas lles deron a oportunidade de tomar parte en Consellos de Desenvolvemento e diversos comités. “Esta educación abriunos un camiño importante”, engade Joj, quen insiste en que as mulleres alfabetizadas promoven transformacións persoais e sociais.
Fundación Madreselva ONGD desenvolve tamén proxectos de formación e capacitación profesional de mulleres. No Salvador, Honduras, Guatemala, Nicaragua, Perú e Colombia xestiona, xunto coas contrapartes locais, proxectos de integración laboral. As mulleres acoden a talleres formativos de corte e confección, panadaría e repostaría, barbaría e madeira. En África, as contrapartes son de novo unha peza crave “para que as mulleres poidan desenvolverse e conseguir unha independencia emocional e económica”, mentres que en India, Timor Oriental e Filipinas favorece o seu acceso á educación, a unha formación laboral e ao sistema sanitario.
Desde Axuda en Acción, avógase por erardicar os currículos e materiais didácticos “sexistas” e que “de cando en cando se adecuan ás necesidades educactivas das nenas e as mulleres” porque así só se fomenta que elas crezan nun ambiente de indiferenza, abandono e malnutrición. “Educadas para que crean que a súa existencia non conta para nada”, conclúe.
Os Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio da ONU perseguen a redución ou erradicación do analfabetismo para o ano 2015. Pretenden o dereito ao ensino primario, gratuíta e obrigatoria. Por iso, o pasado Día Internacional da Muller centrouse no acceso á educación delas.
A educación ten en conta os factores culturais para que as poboacións indíxenas aprendan na súa lingua materna e en castelán
Dous días despois, Intered e Aieti organizaron en Guatemala a xornada “Exercendo o dereito á educación: Desafío e alternativas para a alfabetización de mulleres”, cuxas conclusións recoñecen que a educación non se limita a aprender a ler e escribir, senón que promove a tolerancia, a igualdade e a solidariedade, loita contra as discriminacións, ten en conta os factores culturais e, deste xeito, as poboacións indíxenas poden aprender na súa lingua materna e en castelán.
Este último aspecto é fundamental xa que, pola contra, se se descoñece o castelán, é imposible acudir á escola e as posibilidades de instruírse vólvense nulas desde o comezo. Á vez, dificúltase a aprendizaxe das futuras xeracións (72 millóns de nenos non reciben educación) ou se obriga a romper coas tradicións, en favor doutra lingua.
Dous factores básicos son a educación inclusiva -das persoas máis desfavorecidas- e das mulleres -sobre todo, indíxenas e campesiñas-. A pobreza, o idioma ou a distancia da escola non poden ser escusas para perder a oportunidade de aprender.
