Un de cada cinco adultos non adquiriu as competencias básicas de cálculo numérico, lectura e escritura requiridas para garantir a súa plena participación na sociedade. Entre os obxectivos fixados pola UNESCO dentro do proxecto Educación para Todos (EPT), asinado por 164 gobernos no Foro Mundial de Dakar (Senegal) de 2000, atopábase conseguir para 2015 un aumento do 50% no nivel de alfabetización dos adultos, en especial das mulleres. Os resultados obtidos durante este período están lonxe de ser os ideais, aínda que houbo progreso: o analfabetismo reduciuse dun 18% a un 14% en 15 anos. Neste artigo detállase en cifras a realidade do analfabetismo nos grupos máis vulnerables: nenos, mulleres, persoas con discapacidade e persoas migrantes.
En América Latina a desigualdade entre os xéneros reverteuse e hai máis mulleres que homes matriculados nas escolas
Dos 164 países que hai 15 anos comprometéronse en Dakar (Senegal) a facer realidade a iniciativa Educación para Todos (EPT) en nenos, novos e adultos, só 73 achegaron datos sobre o nivel de alfabetización dos adultos. E deles, unicamente 17 lograron cumprir por completo co obxectivo de aumentar o 50% no nivel de alfabetización dos adultos, é dicir, só o 23% de todos eles. Mentres tanto, o 32% dos países está lonxe da meta final. Aínda existen 781 millóns de adultos analfabetos en todo o mundo, segundo datos da UNESCO.
A alfabetización é un dereito
O dereito á educación inclúe o dereito a ser alfabetizado, un requisito fundamental para a aprendizaxe ao longo de toda a vida e un vehículo esencial para o desenvolvemento humano e alcanzar os Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio.
A pesar de que as taxas de alfabetización han ido mellorando e evidénciase unha maior sensibilidade na abordaxe do problema, o número de persoas con niveis insuficientes de alfabetismo segue en aumento nalgunhas rexións densamente poboadas.
Ademais, sábese que a alfabetización é parte da estratexia para abordar os principais desafíos mundiais: a seguridade alimentaria e a produción agrícola, o VIH/SIDA e outras epidemias, o crecemento económico e as relacións interculturais. As oportunidades para aprender novas destrezas susténtanse, necesariamente, na alfabetización. Esta proporciona autonomía, incrementa a autoestima e confianza nun mesmo, inflúe no comportamento das persoas e mellora as aptitudes de comunicación permitíndolles acceder ao saber.
Desigualdades entre os grupos máis desfavorecidos
- Nenos
O alto número de menores en idade escolar que non agarraches á escola, 75 millóns, necesita contar con oportunidades alternativas e, tamén, con oportunidades de aprendizaxe menos formais. Ademas, hai moitos millóns de mozos que abandonan a escola sen adquirir o nivel adecuado de alfabetismo que asegure unha participación produtiva na sociedade. Adoitan ser os nenos soldados, os pequenos traballadores, os nenos da rúa que seguen sendo excluídos da educación formal.
Para eles o mundo no que viven é inaccesible e distante, e dependerán doutras persoas alfabetizadas para tomar decisións importantes acerca das súas propias vidas. Para evitar que estes pequenos sufran numerosas desvantaxes sociais, persoais e económicas, é conveniente traballar nas competencias básicas, combinadas con outras actividades encamiñadas a fortalecer a confianza en si mesmos e a xerar destrezas que aseguren un traballo adecuado.
- Mulleres
A porcentaxe global de mulleres analfabetas case non experimentou cambios nos últimos 20 anos: no período 1985-1994, esta porcentaxe era do 63%; de 2000 a 2006, ascendeu case de forma imperceptible ao 64%.
Na maioría dos , occidental e oriental, a brecha xenérica reduciuse.
En África subsahariana, a taxa de analfabetismo feminino ascendeu do 45% ao 53%, aínda que a proporción de mulleres analfabetas como porcentaxe do total da poboación analfabeta aumentou do 61% ao 62%. Nalgúns países tamén se constataron significativas diferenzas entre as taxas de alfabetización de homes e mulleres en función da localización xeográfica.
En América Latina e o Caribe, só un pequeno número de países aínda mostra ás mulleres en desvantaxe en termos de acceso á educación, seis países alcanzaron a paridade e en 18 países reverteuse a desigualdade entre os xéneros con máis mulleres que homes matriculados nas escolas. Pola súa banda, nos países latinoamericanos con grandes comunidades autóctonas (Guatemala, Perú e Bolivia), a taxa de alfabetización da muller é máis baixa en comparación á porcentaxe total da poboación.
- Persoas con discapacidade
As persoas con discapacidade constitúen a maior e máis desfavorecida minoría e, con frecuencia, viven marxinadas da sociedade. Estímase que un 20% das persoas máis pobres do mundo corresponde a persoas con discapacidade. Nos países en desenvolvemento, máis do 90% dos nenos con discapacidade non agarraches á escola, en tanto que no caso de adultos analfabetos con discapacidade esta taxa escasamente alcanza o 3%, descendendo ao 1% no caso de mulleres con discapacidade.
En moitos países do mundo as persoas con discapacidade son obxecto de actitudes negativas por parte das súas propias familias e comunidades e, a miúdo, os sistemas educativos adoitan ignoralas.
- Persoas migrantes
As poboacións de migrantes enfróntanse ao desafío que expón o uso dun novo idioma e, en ocasións, unha nova escritura, que deben aprender se desexan vivir e ser produtivos na nova contorna. Dificilmente os traballadores cualificados e experimentados están en condicións de manter o nivel socioeconómico que tiñan nos seus países de orixe, se non se lles dá a oportunidade de adquirir novas competencias de alfabetización. Os migrantes tamén se enfrontan a novas prácticas de alfabetización.
