As consecuencias dunha catástrofe natural son, sobre todo, persoais e materiais. Terremotos, tsunamis ou furacáns son fenómenos de efectos devastadores, que afectan á vida de miles de persoas cada ano. Cando ocorren, son numerosos quen se mobilizan para tentar que a poboación afectada recupere a normalidade canto antes, pero non sempre é fácil conseguilo.
Atención inmediata da ONG tras unha catástrofe natural
O recente terremoto rexistrado en Lorca achegou ao noso país un tipo de catástrofe que, ata entón, parecía afastada. As imaxes de persoas que durmían nas rúas da localidade murciana, ao non poder regresar ás súas casas e mentres se puñan en marcha dispositivos de axuda, aproximou unha situación vivida antes, a maior escala, en lugares como Haití, onde outro terremoto de dimensións maiores causou o ano pasado a morte de máis de 220.000 persoas.
Nestes casos, unha pregunta de difícil resposta é canto tempo tardará a poboación en recuperar a normalidade, e mesmo, se nalgún momento recuperaraa por completo. En Lorca , Save the Children abriu espazos seguros para nenos nos campamentos apenas tres días despois do terremoto. O obxectivo é facilitar aos menores certa normalidade, mentres xogan e reciben atención psicolóxica, precisa a ONG, “se o necesitan”.
Cando as catástrofes ocorren a miles de quilómetros, estas organizacións traballan con contrapartes locais que lles permiten actuar case de maneira inmediata na zona onde se rexistra unha catástrofe ou ben activan plans de emerxencia xa previstos para prestar unha asistencia efectiva. Conforme se coñece a magnitude das consecuencias, desde as oficinas coordínase a atención para reorganizar aos equipos en terreo.
Xapón, un caso recente
Mesmo en países preparados, os efectos das catástrofes naturais tardan anos en superarse
Para facerse unha idea da repercusión dunha catástrofe natural na rutina da poboación afectada, é posible fixarse en casos anteriores. Un dos máis recentes é Xapón, onde un terremoto de 8,9 graos sacudiu hai dous meses o país e provocou un gran tsunami. Aínda que o país estaba mellor preparado que outros onde se rexistraron catástrofes naturais con anterioridade, é patente que o alcance do ocorrido tardará anos en superarse.
Médicos sen Fronteiras permanece en Xapón para apoiar ás autoridades de saúde, sobre todo, en cuestións de atención psicolóxica. Os efectivos de MSF derívanse a tarefas específicas, a medida que o sistema sanitario do país recupera a normalidade. Atende aos sobreviventes considerados máis vulnerables, “como anciáns evacuados, familias monoparentais e persoas con discapacidades físicas e enfermidades crónicas”. Ademais, na cidade de Baba Nakayama deseñou un refuxio temporal, xa construído, que reducirá as condicións de hacinamiento no principal centro de evacuación, detalla.
O esforzo parte tamén dos propios afectados, que deben reconstruír as súas vidas. Moitos perderon bens materiais, pero tamén a familiares e amigos. MSF describe que senten deprimidos e impotentes, atravesan un proceso de duelo, tratan de saír adiante, adoitarse ao reasentamiento lonxe das súas casas, buscar solucións a problemas económicos e superar a tensión propia desta situación. “A necesidade de servizos psicolóxicos non fará máis que aumentar nos meses vindeiros”, explica o psicólogo coreano Ha Young Le, colaborador de MSF. Na súa opinión, estas preocupacións, “con toda probabilidade, desencadearán problemas psicolóxicos máis serios que terán que ser abordados”. Aténdese, ademais, a persoas con problemas de hipertensión, infeccións das vías respiratorias altas, tensións, problemas de memoria e dificultades de concentración, posibles casos de demencia entre os anciáns ou trastornos do soño.
Paquistán sobreponse ás inundacións
Tamén a auga, pero en forma de inundacións, foi o gran devastador de Paquistán en xullo do ano pasado. Esta traxedia ocupou menos páxinas, a pesar de que algunha ONG advertiron sobre a grave crise sanitaria do país, debido en parte ao estancamento das doazóns, e a precaria situación das persoas desprazadas que regresan aos seus lugares de orixe.
Neste momento requírese apoio nutricional, auga potable e asistencia médica, tres alicerces que recaen en MSF na zona, entre outra ONG. As necesidades difiren das detectadas xusto tras a catástrofe, xa que agora “falta abrigo, comida, auga e atención médica”, insiste MSF. Necesítanse cultivos nos campos para dispor de alimentos, atención en saúde mental, rehabilitación de edificios e refuxios temporais ata que se constrúan novas casas. Pero quen máis sofren son os nenos. En seis meses, MSF atendeu 434 partos complicados, 82 cesáreas e 339 bebés recentemente nados ingresados.
A catástrofe de Haití
Imagen: Plan
O terremoto de 7 graos na escala Richter que sacudiu Haití o 12 de xaneiro de 2010 levou ás pantallas de todo o mundo imaxes desgarradoras. Hoxe en día, as fotografías son diferentes, pero as dificultades das tarefas de reconstrución non sempre se plasman nas instantáneas. A miúdo, os edificios non son o mellor indicador da recuperación. Hai moitos obxectivos, pero uno dos prioritarios é lograr que os nenos se sobrepoñan, en especial a través da educación, para que volvan ter rutinas e unha normalidade que lles axude a superar o trauma que, para numerosos pequenos, supuxo perder a un dos seus pais ou a ambos.
É o caso de Plan, que se centra en especial nos nenos. En coordinación con outra ONG, desempeña tarefas en campamentos de refuxiados onde residen menores, para que poidan seguir a súa educación a través de escolas semipermanentes, e en proxectos de prevención de enfermidades e participación infantil para que os mozos colaboren na reconstrución do país.
Outra das prioridades, cando os cascallos aínda son frecuentes, é atallar os casos de cólera. Esta enfermidade é xa tan frecuente, que a OMS prevé que afectará durante varios anos aos cidadáns. A ONG adáptanse á nova situación coa apertura de novos centros ou clínicas móbiles, e dóanse medicamentos e material médico, “para asegurarnos de que cando nos retiramos, as estruturas poidan facerse cargo de todos os casos de cólera”, sinala Dominique Bernard, responsable de MSF en Port-de-Paix.
Mentres, Entreculturas debuxa un panorama máis negativo respecto das persoas desprazadas: “Ademais dos desaloxos violentos, as deplorables condicións de saúde, a falta xeneralizada de acceso aos servizos básicos e os crecentes riscos de violencia, principalmente contra as mulleres e as nenas, os desprazados están ameazados pola tempada ciclónica que se iniciará o próximo primeiro de xuño”. Asegura que “unha simple choiva con algúns refachos de vento” sería suficiente para destruír as tendas dos campamentos e reclama “solucións de vivendas durables e dignas” para 680.000 desprazados.
O ciclón Nargis de Myanmar
Imagen: Plan
Pasaron tres anos desde que o ciclón Nargis causase a morte de 140.000 persoas en Myanmar, unha catástrofe natural que revelou a vulnerabilidade das poboacións pobres. A responsable de comunicación para a rexión de Plan en Asia, Wasira Sornpet, visitou o pasado mes de marzo a rexión afectada e destacou como a poboación vía aínda hoxe “as noticias de Xapón con ansiedade”. As pegadas psicolóxicas destas experiencias son difíciles de borrar e a propia Sornpet facíase a mesma pregunta: “Aqueles que gañan menos dun euro ao día e morren de enfermedables prevenibles poden sobreporse a un desastre tan devastador como o de Nargis?”.
A estratexia de Plan na rehabilitación de edificios é clara. Con colaboradores locais, construíu e renovou 51 escolas, 14 delas resistentes a desastres naturais, como ciclóns, terremotos e inundacións, e tamén poden actuar como refuxios en caso de emerxencia. A elas acoden miles de nenos e outros tantos se benefician de 43 novos centros de desenvolvemento e coidado de primeira infancia, así como zonas de seguridade.
Imagen: Plan
Xapón é un dos países máis ricos do mundo e Myanmar un dos máis pobres, reflexiona Sornpet. Pero ambos enfróntanse ao mesmo reto: tratar de recuperar unha normalidade que, case con toda seguridade, nunca será como foi.
“Os sobreviventes aceptaron que a dor estará sempre presente”
Conseguirase algo parecido cando as persoas vivan de novo nunha vivenda, aínda que a miúdo non será a orixinal, cando os nenos volvan ao colexio, recíbase atención sanitaria en espazos normalizados, non haxa escaseza de auga nin de alimentos, supérese a perda de familiares, apréndase a actuar ante unha catástrofe natural, cuxa posibilidade futura atenaza á maioría das persoas. “Os sobreviventes aceptaron que a dor estará sempre presente”, prosegue Sornpet, e “axudándose a si mesmos é como conseguen soportar as perdas”.
