Por descoñecemento ou por falta de sensibilidade, as persoas con discapacidade reciben en ocasións un trato inadecuado. Se subestima a súa capacidade de autonomía, exclúeselles da toma de decisións, non se ten en conta a súa opinión ou se lles presta unha sobreprotección innecesaria. Unhas pautas sinxelas axudan a dirixirse a elas de maneira apropiada, en función do tipo de discapacidade, e a respectar os seus dereitos e dignidade como membros da sociedade. Neste artigo explícase como dirixirse a persoas cegas e con deficiencia visual, persoas xordas e con deficiencia auditiva, persoas con discapacidade física e persoas con discapacidade intelectual.
Persoas cegas e con deficiencia visual
Comunicación, amabilidade e normalidade son o tres craves que debemos lembrar ao relacionarnos con persoas cegas e con discapacidade visual. Así se recolle en “Ollo!”, un folleto con ilustracións de Galego&Rei que o ONCE (Organización Nacional de Cegos Españois) publicou en 2008.
Comunicación, amabilidade e normalidade son tres craves para dirixirse a persoas cegas e con deficiencia visual
O trato ha de ser igual que o dado ao resto de persoas, tan só “adecuado ás súas necesidades” e acompañado dun factor máis: hai que tomar a iniciativa. “A persoa con discapacidade visual non veche e, se o fai, talvez só sexas para ela unha sombra”, lembra o ONCE. Esta toma de contacto ha de ser natural para non asustar, pero ha de ter en conta as necesidades e características da persoa porque “cada persoa cega é única”.
A axuda pode ofrecerse aínda que non nola pidan, pero non é obrigatoria. Se a persoa rexéitaa, non hai que consideralo un desplante, de igual modo que, en ocasións, será manifesto que non a require. “Ás persoas con discapacidade visual tamén lles gusta facer cousas por si mesmas”, subliña o ONCE. A autonomía é unha capacidade patente neste grupo. Non hai por que cuestionala.
A efectos prácticos, como prestar axuda? Ofrecer o brazo é un dos xestos máis habituais para guiar á persoa. No traxecto, débese camiñar con naturalidade, nin máis rápido nin máis amodo que de costume, e indicar os movementos, xiros ou direccións que se deben tomar. É o caso de tramos con escaleiras, onde hai que avisar do primeiro e do último chanzo. En lugares que poidan supor un perigo, o ONCE recomenda botar cara atrás o brazo co que se mantén contacto coa persoa cega ou con deficiencia visual, que nos seguirá. “Camiña diante dela e minora o paso cando estimes necesario”, aconsella.
Un dos aspectos máis controvertidos é a linguaxe. Expresións como “Vémonos mañá!” non han de evitarse, posto que é un comentario habitual e natural, “do mesmo xeito que moitas palabras relacionadas coa cegueira ou a visión”. Non convén empregar indicacións como “aquí” ou “aí”, senón “á dereita” ou “arriba”. Instrucións precisas. Son tamén pautas de comportamento adecuadas as seguintes: non elevar a voz para indicar algo se non o esixen outras circunstancias, non seguir á persoa por precaución senón, en todo caso, ofrecerlle axuda, identificarse ao aproximarse a ela, falar ao entrar nunha estancia ou ao saír e explicar os xestos verbalmente cando se queiran resaltar por algún motivo.
Persoas xordas e con deficiencia auditiva
A Federación de Asociacións de Persoas Xordas de Cantabria (FESCAN) editou a guía “Que farías se un membro do teufamilia fose xordo?”. Nela recomenda a aprendizaxe da Lingua de Signos, a adquisición de estratexias visuais e o apoio emocional como “grandes beneficios tanto áfamilia como aos nenos xordos”. Pero para o resto de persoas en xeral, son posibles unhas normas básicas de comunicación.
Para establecer comunicación cunha persoa xorda, é recomendable tocarlle na parte alta do brazo ou do ombreiro
Antes de establecer comunicación, recoméndase tocar á persoa na parte alta do brazo ou do ombreiro para chamar a atención, “nunca nacostas ou cabeza, nin lanzar obxectos ou virarlle a cara á forza”. Cando a persoa se atope lonxe, convén acender ou apagar as luces, mover osbrazos ou golpear o chan cos pés, pero sempre se ha de ter coidado para non sobresaltar a quen queremos chamar a atención. Outra opción, engade, consiste en “situarse en círculo ou semicírculo para poder verse”, sen que se produzan situacións de contraluz.
Durante a comunicación, aconsella mirar á persoa á cara, empregar frases sinxelas pero completas e vocalizar, xa que é posible que a persoa xorda ou con deficiencia auditiva saiba ler os beizos e enténdanos ao falarlle. Nunca se debe esaxerar nin gritar. Ás persoas menos adoitadas a relacionarse deste xeito, recoméndaselles utilizar os xestos ou a mímica para facerse entender, pero sen porse nerviosos ou perder a calma porque a outra persoa non lles entenda.
Sobre todo no caso dos nenos, recoméndase non collerlles as mans mentres signan, asegurar a comunicación cerciorándose de que entenden a mensaxe, explicar a finalidade de todas as accións e avisar cando se interrompa ou finalice a mensaxe que se transmite.
Persoas con discapacidade física
É máis sinxelo do que parece. A miúdo tentamos ser exquisitos no trato con persoas con discapacidade física, pero a naturalidade é unha vez máis a clave. O Comité de Entidades Representantes de Persoas conDiscapacidade de Aragón (CERMI Aragón) destaca en guíaa “Consellos para un trato adecuado ás persoas con discapacidade” unha serie de recomendacións para dirixirse a este grupo.
Convén ofrecer axuda ás persoas con discapacidade física cando requiran alcanzar ou levantar obxectos, abrir portas ou xanelas e usar equipos
En xeral, aconsella lembrar que todas as persoas somos iguais, “coas súas características, limitacións e vantaxes”, polo que mantén que debemos achegarnos “sen medo” ás persoas con discapacidade, “pero sabendo como comunicarse” para non xerar tensión. No caso concreto das persoas con discapacidade física, detalla que se debe ofrecer axuda cando requiran alcanzar ou levantar obxectos, abrir portas ou xanelas, usar máquinas expendedoras e outro tipo de equipos, así como axustar o noso paso ao seu cando anden amodo e/ouutilicen muletas.
No momento de dirixirnos a unha persoa en cadeira de rodas, convén lembrar dúas pautas: se descoñecemos o manexo da cadeira -ou de calquera outra axuda técnica-, debemos preguntar ao usuario como axudarlle; ao falarlle, sempre que sexa posible, habemos de situarnos de fronte e á súa mesma altura.
Outras normas xerais recomendan falar directamente á persoa con discapacidade, non ao seu acompañante; non dar por sentado que necesita axuda, senón preguntarlle; non subestimar nin prexulgar, senón deixar que faga por ela mesma todo o que poida facer; deixar que marque o ritmo; non decidir por ela a súa participación en calquera actividade e evitar o sobreproteccionismo ou paternalismo innecesario.
Persoas con discapacidade intelectual
A exclusión é o principal factor de discriminación das persoas con discapacidade intelectual. A guía “Faino doutra forma”, de FEAPS (Confederación Española de Organizacións en favor das Persoas con Discapacidade Intelectual), avoga por non excluílas nin tratalas de forma discriminatoria en ningún ámbito, en especial, no traballo. Ao contrario, defende a súa integración, achegarse a elas e compartir tempo.
Ao dirixirnos a unha persoa con discapacidade intelectual habemos de contarlle sempre a verdade, falar claro e pausado e escoitar
O folleto “As persoas con discapacidade intelectual poden decidir por si mesmas” lembra que non se debe “infravalorar a súa capacidade, non verlles como nenos, senón como persoas capaces de tomar as súas decisións e de cometer erros”. Por iso resalta que se lles teña en conta e déase valor ás súas contribucións.
As recomendacións son as mesmas que para calquera outra persoa: pedirlles a súa opinión, porque pode ser diferente da que se presupón, apoiar a súa autogestión, proporcionar unha información adaptada e comprensible, así como oportunidades de expresarse, reforzar a súa autoestima como membros da sociedade e incluír a diversidade no día a día. A igualdade é precisamente a máxima da guía “Eu como ti”, publicada por FEAPS Madrid.
Nela destácase que as persoas con discapacidade intelectual non son persoas enfermas, discapacitadas, eternos nenos, especiaisasexuadas, sempre cariñosas ou felices. Reclama a importancia de que se lles trate como adultos cuxas necesidades cambian e evolucionan, infórmeselles e expliquen con claridade as cuestións que lles afectan, non se lles manipule, senón que se lles permita expresarse libremente, e recoñézaselles a súa dignidade e igualdade como persoas e cidadás. “Se non me coñeces, por que me sorrís?”, destaca unha das ideas da guía.
En canto á capacidade de comprensión, ao dirixirnos a unha persoa con discapacidade intelectual habemos de contarlle sempre a verdade, porque “ocultala ou maquillala non contribúe ao seu propio desenvolvemento”, falar claro e pausado e escoitar, sexa cal for o seu nivel de comunicación. Por último, como nos anteriores casos, hai que evitar prestar apoio “sempre e en toda circunstancia”, porque en ocasións non o necesitan, e respectar a identidade propia de cada un.
