Consecuencias da infravivenda

A Real Academia Española da Lingua define a infravivenda como aquela “vivenda que carece das condicións mínimas paira ser habitada”. Polo xeral, son casas moi deterioradas nas que poden darse situacións de hacinamiento, non hai servizos básicos como auga corrente ou electricidade e, nalgúns casos, existe risco paira a seguridade de quen as habitan.

En total, calcúlase que 273.000 persoas residen nun piso destas características, segundo datos da Federación europea de asociacións que apoian a persoas sen fogar (Feantsa). Os grupos máis desfavorecidos son aqueles que tradicionalmente se relacionan con situacións de exclusión social: mulleres, maiores, poboación xitana, inmigrantes, novas… O informe de Cáritas “A infravivenda na diocese de Madrid” identifica, ademais, este tipo de construción coa imposibilidade de dispor dunha vivenda “sen que este dereito supoña un quebranto excesivo dos recursos económicos que se dispoñen paira vivir”. O mesmo estudo fai fincapé tamén na contorna, que describe como “non adecuado e deteriorado”, cunha limpeza deficiente das rúas, malas comunicacións, vandalismo, carencia de zonas verdes e contaminación, entre outras cousas.

A definición de infravivenda, por tanto, vai moito máis alá. Non se centra exclusivamente no estado que presenta un inmoble. O informe de Cáritas establece una “relación directa” entre a vivenda e a exclusión social das persoas. Estas habitan tantos edificios en altura como horizontais, o que se coñece como chabolismo vertical e horizontal:

• Chabolismo vertical. Refírese a un conxunto de vivendas antigas, moi pequenas e situadas en barrios periféricos e cascos antigos, así como a instalacións prefabricadas, casas en proceso de derriba, almacéns ou locais que se utilizan como vivendas, casas de zonas rurais e corralas (vivenda ao redor dun patio central).

• Chabolismo horizontal. Abarca os barracóns, alpendres e chabolas que se localizan dispersas ou en poboados consolidados (barrios considerados marxinais) e carecen de auga e luz.

As chabolas son construcións de madeira, plástico ou chatarra. Trátase de pequenas vivendas prefabricadas, que se adoitan levantar en zonas suburbanas ou afastadas da cidade, a modo de poboados. Estes núcleos chabolistas son construídos polas propias familias que os habitan -poboación xitana na súa maioría-, en terreos non urbanizables. Por iso é polo que carezan de servizos de luz ou auga corrente.

Segundo datos da Asociación Secretariado Xeral Xitano, en España residen unhas 630.000 persoas xitanas. A maioría repártese en tres comunidades autónomas: Andalucía (45.34%), Madrid (9.37%) e Cataluña (8.39%). Aínda que nos últimos anos as súas condicións habitacionales melloraron, entre un 10% e un 12% da poboación xitana reside aínda en chabolas ou casas prefabricadas. Solucionar esta situación leva tempo e nin sequera a aposta polos realojos é una aposta segura. “En moitos casos non conducen á integración definitiva, senón a unha recolocación novamente segregada”, destaca o informe do Relator especial de Nacións Unidas, que engade como, xeralmente, estes realojos “están motivados pola presión urbanística ou as insistencias veciñais”.

O Ministerio de Vivenda e a Fundación Secretariado Xitano asinaron en 2006 e 2007 senllos convenios paira impulsar un plan de actividades que favoreza o acceso da poboación xitana á vivenda. Os obxectivos de ambos os acordos son: elaborar un diagnóstico, modelos de intervención e recomendacións paira abordar dun modo máis activo os problemas de infravivenda aos que se enfronta esta comunidade. Outra das iniciativas é elaborar un Mapa de poboación Xitana que permita obter datos fiables sobre a súa localización e distribución no territorio español. Desta maneira, búscase analizar a súa evolución nos últimos 15 anos (o último mapa é de 1991) e as condicións en que viven actualmente paira “detectar as necesidades e propor solucións adecuadas ás carencias que aínda hoxe presentan”.

Ademais destas medidas, algunhas localidades contan cos seus propios plans de erradicación do chabolismo. Uno dos máis frutíferos é o Programa municipal DUAL de erradicación do chabolismo e a infravivenda en Burgos, xestionado desde 1997 pola Fundación Lesmes. Os beneficiarios deste programa, que desde a súa posta en marcha culminou un total de 62 realojos, son as familias que residen en chabolas, casas prefabricadas, caravanas e infravivendas en xeral.

A duración do proxecto abarca un traballo, previo e posterior ao reacollo, con cada un dos membros da familia. En concreto, a intervención estrutúrase en sesións que se empregan paira tratar temas de saúde e hixiene, educación, formación e emprego, economía familiar e organización doméstica, habilidades sociais, uso e conservación da vivenda. “As sesións de educación familiar realízanse sempre no domicilio da familia e trabállase por obxectivos que se establecen conxuntamente cada mes”, explican desde a Fundación.

Una vez traballadas todas as áreas, leva a cabo o reacollo. A selección da vivenda realízase en función das súas características, a zona en que se sitúa e as peculiaridades de cada familia. Téñense en conta posibles enfermidades dalgún membro ou a existencia de nenos pequenos. Todos os gastos derivados do uso da vivenda son asumidos polas familias, que en todo o proceso contan co apoio dos técnicos do programa.