O pasado 6 de outubro Cristóbal Sánchez Blesa foi nomeado novo presidente de Solidarios para o Desenvolvemento. O seu reto máis inmediato é “chegar ata o último recuncho” da ONG para fortalecer os programas que funcionan e implantar as melloras que sexan necesarias. O traballo parece fácil. É membro da organización desde que se fundou hai 20 anos e asegura que, neste tempo, conseguiron proxectos “valiosísimos”. Para Sánchez Blesa, a entidade que preside é “unha das organizacións máis completas”, cunha actuación moi extensa e proxectos de longo percorrido que se nutren de centos de voluntarios. A principal característica de todos eles, asevera, é a formación. A única ferramenta válida para prestar axuda de maneira eficaz. “Necesítase para saber como preguntar, como achegarse á cama dun enfermo con sida, como chegar a unha persoa con problemas familiares ou de drogadicción…”, xustifica.
Así é, para nós o feito de ser voluntario implica ter formación. Alguén que non ten formación ou que non fixo ningún curso de reciclaxe non nos parece un voluntario. Pódenos parecer unha boa persoa ou un aventureiro, pero se alguén quere ser voluntario ten que achegarse a nós desde a formación. Ten que saber que a formación é importante para chegar con respecto a realidades que son diferentes á nosa. Un voluntario sen formación non é voluntario. Esta é unha actividade moi perigosa cando se fai sen formación.
A formación debe ensinar. Necesítase para saber como preguntar, como achegarse á cama dun enfermo con sida, como chegar a unha persoa con problemas familiares ou de drogadicción? Para afrontar de maneira eficaz estas situacións hai que ter nocións de psicoloxía. É moi importante evitar facer preguntas agresivas, que provoquen situacións que son contraproducentes.
“A formación é importante para chegar con respecto a realidades que son diferentes á nosa”
É un risco, pero, en xeral, o feito de que alguén se bote atrás porque se lle esixe ter formación non é un problema para as organizacións que se toman en serio o voluntariado. Ademais, as persoas que rexeitan esta formación son unha minoría. O habitual é que a xente asuma e dea por feito que necesita unha formación. Este proceso é imprescindible. É un feito inapelable.
O Manual do Voluntario é un texto que presentamos aos voluntarios o primeiro día que chegan a Solidarios para o Desenvolvemento. Explicámoslles que é unha publicación nada da experiencia doutros voluntarios, que é moi útil e que nace dun contexto que coñecemos moi ben. É un texto moi axustado a unhas necesidades concretas, así que para nós é obrigatorio. Claro que logo cada persoa na súa casa fai o que quere, pero está encima da mesa desde o primeiro momento.
Para nada, hai unha enorme cantidade de xente que é solidaria. Hai persoas ás que o sufrimento lles tocou moi de preto. A enfermidade, o cárcere ou as drogas non son exclusivas de minorías marxinadas. Se botamos unha ollada ao número de socios e de voluntarios que hai nas organizacións españolas, dámosnos/dámonos conta de que é un número moi notable, próximo ao cinco millóns. Ademais, hai xente que non está en organizacións de voluntariado e tamén leva a cabo acciones de solidariedade e participa en proxectos, ben puntualmente ou de maneira estable. Estamos satisfeitos co esforzo realizado, aínda que o voluntariado non esgota a solidariedade da contorna.
“Os voluntarios son terminacións nerviosas que avisan á sociedade de que está a ter problemas”
Desde logo, hai ámbitos nos que a participación é menos vistosa. Os proxectos dirixidos a persoas con discapacidade física, problemas de saúde mental ou recluídos son proxectos pouco vistosos en mans de xente que está aí de maneira calada. Saben que a súa misión non é facer ruído, senón estar. Hai moitas formas de exercer a solidariedade que están moi tapadas, pero non é necesario que saian á luz de maneira resplandeciente. Unha das principais funcións dos voluntarios é ser vigías. Eles son as terminacións nerviosas da sociedade que chegan ata o último recuncho, ata o último poboado marxinal, ata a última casa de inmigrantes, ata o último barrio? Son terminacións nerviosas que avisan á sociedade de que está a ter problemas. E unhas veces fáiselles máis caso que outras, pero o seu labor é imprescindible.
Non é tanto que non se lles faga caso, como o feito de que hai demasiada necesidade. Ao noso ao redor hai moitas necesidades e iso fai que sempre fagan falta voluntarios, pero fixar o número necesario de voluntarios é moi difícil. Pode haber grupos de poboación nos que sobre a participación cidadá e outros nos que escasee. Por exemplo, no cárcere ou na atención a persoas con problemas de saúde mental fai falta xente, así como na atención a enfermos de sida, un mal latente da nosa sociedade que necesita moito apoio.
Hai múltiples formas de axudar. Para nós a principal é o voluntariado, pero unha colaboración puntual tamén é importante. No noso caso, contamos con persoas que acoden un día ao ano ao noso almacén e axudan a clasificar libros que logo se envían a unha biblioteca de Latinoamérica ou medicamentos que se envían a África. Son colaboradores anuais que fan un gran labor, pero hai que determinar cales son os proxectos nos que é suficiente con que esa persoa veña unha vez ao ano, sen chegar a crear distorsión.
“Todos os días os nosos voluntarios atópanse con persoas que levan tres ou cinco anos sen saír á rúa”
A realidade é que hai unha porcentaxe alta de persoas maiores que están soas, especialmente nas grandes cidades. Todos os días os nosos voluntarios atópanse con persoas que levan tres ou cinco anos sen saír á rúa, cun contacto humano moi precario ou conxuntural, que se limita á persoa que lle leva a froita ou lle limpa a casa. Desde as institucións públicas e desde a ONG están a facerse esforzos, pero aínda non chegan a cubrir as necesidades. Non estamos a ofrecer ás persoas maiores ningún pago polo servizo que nos prestaron anteriormente.
En realidade, é un servizo que se utiliza moi pouco. Implantámolo fai sete ou oito anos para aqueles casos nos que o voluntario cre que sufriu unha conmoción forte. Máis que momentos de crises hai situacións desconcertantes, como atender a nenos enfermos nun hospital. Os hospitais son ámbitos moi duros.
Pido que dentro de 20 anos teñamos menos traballo que hoxe porque conseguísemos moitas das metas que estamos a expor.
