Defender os dereitos dos nenos e nenas

Este ano conmemórase a maioría de idade da Convención sobre os Dereitos do Neno. Un texto que foi aprobado o 20 de novembro de 1989 e que se converteu no tratado internacional máis ratificado do mundo. Só Estados Unidos e Somalia non o apoiaron aínda. O seu contido é xuridicamente vinculante, o que significa, segundo lembra Unicef, “que o seu cumprimento é obrigatorio”. Con todo, un ano máis, con motivo da celebración do Día Universal do Neno, as estatísticas volven lembrar que aínda hai uns 218 millóns de traballadores infantís, máis de 70 millóns de nenos e nenas que non van á escola, preto de 20 millóns que sofren malnutrición severa, máis de 13 millóns que son orfos pola sida, uns 10 millóns de menores de 5 anos que morren cada día por enfermidades, na súa maioría, prevenibles e tratables… Estes son só algúns datos.

“O 18 aniversario é un momento de celebración e de difusión dos dereitos de todos os nenos, pero tamén un momento paira reflexionar sobre os avances realizados e os desafíos pendentes”, lembran desde Unicef. O ideal sería que todos os países aplicasen este tratado paira mellorar a vida de millóns de nenos e nenas, polo que esta organización creou o programa CDN18, que pretende dar a coñecer os dereitos dos menores paira motivarlles a xogar “un papel activo” que axude a difundir o impacto e a relevancia que estes dereitos teñen nas súas propia vidas. “A pesar de que se avanzou moito sobre o papel, aínda queda un longo camiño paira asegurar ese cumprimento efectivo dos dereitos”, engade un portavoz de Save the Children.

A Convención dos Dereitos do Neno ampara a todos os menores de 18 anos, “sen excepción”, aos que recoñece o dereito á identidade, á liberdade de expresión e de asociación, á saúde, á educación e á protección. Tamén garante o dereito dos nenos a expresar a súa opinión e a que esta se teña en conta en todos os asuntos que lles afectan. É imprescindible que todos estes dereitos sexan respectados e que exista un compromiso paira iso. “Con todo temos que constatar outro feito: a pesar de que se avanzou moito sobre o papel, aínda queda un longo camiño paira asegurar ese cumprimento efectivo dos dereitos”, lamenta Save the Children.

Desde Mans Unidas lembran que a maioría dos pequenos aos que non se respecta estes dereitos viven en países en vías de desenvolvemento, onde existen leis que, en teoría, protéxenlles e amparan, pero “non se dan as circunstancias nin económicas nin sociais que lles permitan desenvolver os primeiros anos da súa vida ao coidado das súas familias e institucións”. Pola súa banda, o informe ‘Un panorama do benestar infantil nos países ricos’, do Centro de Investigacións Innocenti, de Unicef, revela que nestes países “non existe una correlación evidente” entre o benestar infantil e o PIB per capita. Ter máis diñeiro non é sinónimo de felicidade. “A República Checa, por exemplo, alcanza una posición xeral de benestar infantil máis alta que moitos países máis ricos, como Francia, Austria, os Estados Unidos e o Reino Unido”, detalla o estudo.

Os nenos e nenas constitúen un terzo da poboación mundial. Son o futuro e, por iso, nos últimos anos fíxose un esforzo por conseguir avances no acceso á educación, así como a redución do traballo infantil. No entanto, Unicef identifica cinco prioridades relacionadas cos máis pequenos:

• Aumentar as taxas de supervivencia e desenvolvemento.
• Prestar una educación básica universal e potenciar a educación secundaria.
• Garantir a protección infantil contra a violencia e a explotación.
• Protexer fronte ao VIH/sida.
• Promocionar políticas e alianzas a favor dos nenos e nenas.

Respecto dos avances, produciuse un descenso na mortalidade infantil, que pasou de 12,7 millóns en 1990 a 9,7 millóns en 2006. Ademais, aínda que aínda 115 millóns de nenos e nenas non asisten á escola, en 2005 o 89% tiña acceso á educación fronte ao 86% de 1990. Doutra banda, o número de traballadores infantís descendeu un 11% desde 2002 até 2006.

A Convención sobre os Dereitos do Neno logrou cambios importantes na vida dos máis novos. Ademais dos citados, conseguiuse que o castigo físico sexa declarado ilegal no ámbito da familia. De feito, 14 países do mundo prohibírono expresamente. Na escola, os países asinantes da Convención comprométense a impartir educación obrigatoria e gratuíta a todos os nenos e nenas, polo menos no ensino primario, e en España ampliouse tamén aos nenos entre 3 e 6 anos.

Protocolo en conflitos armados

Una das principais preocupacións dos países asinantes da Convención dos Dereitos do Neno é a participación destes nos conflitos armados. Segundo datos de Nacións Unidas, en 2006 había máis de 250.000 nenos e nenas involucradas en conflitos armados. Por iso, a Convención conta cun Protocolo que insta os países asinantes a adoptar “todas as medidas posibles” para que ningún membro das súas forzas armadas menor de 18 anos participe directamente en hostilidades, censura o recrutamento obrigatorio e defende a aplicación efectiva de todas as disposicións deste Protocolo.

Dez anos despois da publicación do informe de Nacións Unidas “As Repercusións dos Conflitos Armados sobre os Nenos” (1996), coñecido como Estudo Machel, un novo informe avalía os progresos e define as dificultades e as prioridades decisivas paira o futuro do Programa dos Nenos e os Conflitos Armados. Este informe recolle opinións duns 1.700 mozos de 92 países en conflito, reunidos mediante unha serie de debates de grupos organizados polo Fondo de Poboación das Nacións Unidas (UNFPA) e outra ONG.

No informe, titulado “Escoitarannos?”, os mozos piden que os seus dereitos sexan respectados e protexidos por todas as persoas, reclaman xustiza e protección contra a violencia para que ningún menor poida ser utilizado como soldado, “esposa de campaña” ou escravo, avogan por espazos seguros libres de conflito onde poder estudar e xogar, defenden a reconstrución das escolas, os hospitais e as clínicas que quedaron destruídas, piden traballo e medios paira sobrevivir, e esixen atención paira os nenos e nenas excluídos.

O traballo das organizacións non gobernamentais (ONG) a favor dos nenos permite en gran medida mellorar a calidade de vida destes. En moitos casos, estas organizacións encárganse de velar polo cumprimento dos seus dereitos e garántenlles unha contorna estable e segura. Os programas que desenvolven céntranse en aspectos tan importantes como a saúde, a educación e a alimentación.

Atención a menores enfermos. Estes proxectos centran os seus esforzos en atender a nenos e nenas enfermos que non poden ser tratados nos seus países de orixe. É o caso da Asociación Mensaxeiros da Paz, que traslada até España a pequenos vítimas de conflitos bélicos paira proporcionais o tratamento médico e psicolóxico que necesitan. A Asociación tamén conta con centros sociais en varios países do mundo, nos que presta atención infantil, e realiza actividades como a distribución de xoguetes en centros escolares.

Acceso á educación. Save the Children puxo en marcha fai algo máis dun ano a campaña ‘Reescribamos o Futuro’, que logrou que 3.4 millóns de menores en máis de 20 países melloren a calidade e a seguridade da súa educación, e outros 590.000 accedan por primeira vez á educación primaria. O obxectivo é lograr a escolarización de polo menos oito millóns de nenos en países en conflito até 2010. Outra das accións desta ONG é a carreira escolar “Quilómetros de solidariedade”, cuxo obxectivo é tamén ofrecer educación e atención sanitaria a miles de nenos e nenas.

Combater a desnutrición. A ONG Axudemos a un Neno dispón de Unidades de Recuperación Nutricional (URN) en Nicaragua, o segundo país máis pobre de Latinoamérica. Este programa desenvólvese desde 2002 en máis de 22 comunidades e na actualidade beneficia a máis de 3.000 nenos e nenas. Mediante este proxecto conseguiuse diminuír os casos de desnutrición e enfermidades carenciales. As instalacións son cedidas polas diferentes comunidades e xestionadas por un equipo de nais voluntarias.

Garantir a atención sanitaria. A falta de medicamentos e de facultativos é un dos problemas máis perentorios dos países en vías de desenvolvemento ou en conflito. A atención sanitaria non sempre está garantida e isto implica consecuencias tan graves como a morte de millóns de nenos cada ano. A solución que atopan as organizacións non gobernamentais son a instalación de consultorios permanentes nas zonas máis afectadas ou a utilización de unidades móbiles, que permiten chegar aos lugares máis afastados e trasladar aos enfermos paira recibir a atención que necesitan.