Dependencia no medio rural

O medio rural é o último da lista. Aínda que cada vez danse máis pasos paira conseguir una accesibilidade plena neste ámbito, algunhas zonas carecen case por completo de recursos que faciliten as condicións de vida ás persoas con discapacidade ou dependentes. Segundo a guía elaborada polo Equipo ACCEPLAN do Institut Universitari d’Estudis Europeus “Accesibilidade universal nos municipios: guía paira una política integral de promoción e xestión”, as principais barreiras son:

• Culturais e sociais, con compoñentes de “compaixón e estigmatización” cara ás persoas con discapacidade.
• Vinculadas á contorna urbana, de maneira que impiden a “utilización, acceso ou goce” a determinados edificios.
• Vinculadas ao transporte e sistema de mobilidade, especialmente, ao transporte público deseñado en función dos valores antropométricos e funcionais de “normalidade”.
• Vinculadas á interacción coa contorna e a utilización das novas tecnoloxías.

As persoas con discapacidade que residen no ámbito rural senten, a miúdo, illadas. A limitación na dispoñibilidade de recursos acentúa a necesidade do autocuidado e o papel da familia na atención a este grupo. Precisamente, a Fundación Educación, Sociedade e Saúde desenvolve o proxecto “Paciente Experto”, cuxo obxectivo é promover o autocuidado da saúde. Este programa, que conta coa colaboración da Universidade de Stanford (Estados Unidos), está dirixido a pacientes, familiares, coidadores e profesionais. A propia Organización Mundial da Saúde “recomenda a educación no autocuidado paira previr e tratar as enfermidades crónicas”, lembra a Fundación.

A través desta iniciativa, pioneira en España pero implantada até o momento en máis de 20 países estranxeiros, impártense cursos gratuítos paira especializarse na atención a persoas con enfermidades de longa duración.

O estudo “A discapacidade no medio rural”, do Comité Español de Representantes de Persoas con Discapacidade (CERMI), revela que no medio rural residen un millón de persoas con discapacidade. Segundo a Enquisa sobre Discapacidades, Deficiencias e Estado de Saúde (EDDES), este grupo supón o 11,7% da poboación maior de seis anos, aínda que no caso das persoas maiores de 65 anos a cifra elévase até o 34,3%.

Entre as desvantaxes que detecta o citado informe, as máis importantes fan referencia á contorna, a telefonía, o acceso a Internet, a participación en actividades sociais, culturais, deportivas e de lecer, o asociacionismo, a perspectiva de xénero, o acceso a axudas técnicas e a propia atención á dependencia. Do mesmo xeito que outros estudos, esta investigación chama a atención sobre a inaccesibilidad do terreo e as infraestruturas, a “dispersión” do modelo residencial e a distancia aos servizos, a “invisibilidad” que xorde como consecuencia do illamento, a limitación de recursos e a falta de servizos e oportunidades, tanto económicas como sociais, onde se atopan diferenzas “a favor dos municipios de costa e municipios turísticos do interior”.

O estudo, realizado por Javier Charroalde e Daniel Fernández, destaca tamén o despoboamento paulatino á que se enfrontan cada vez máis núcleos rurais, a desatención “total” da poboación discapacitada ou a existencia de “servizos claramente insuficientes”, a carencia de transporte público adaptado, especialmente taxis, e a imposibilidade de acceso a Internet, que se une a “zonas de sombra” nas que a telefonía móbil carece de cobertura.

Ademais, analízanse as condicións da vivenda rural tradicional, xeralmente, pouco preparada paira garantir a mobilidade das persoas con limitacións; a pasividade na participación en actividades sociais e culturais; a “tripla discriminación” á que se enfrontan algunhas mulleres polo feito de “ser muller, presentar una discapacidade e vivir en zonas de difícil acceso aos servizos”; a falta de equipos multiprofesionales máis próximos á poboación rural e protocolos específicos de seguimento das persoas con discapacidade; a accesibilidade “irregular” nos centros educativos, a dificultade de acceso ás axudas técnicas; e a ausencia de servizos especializados e apoia á vida independente.

O Informe de Resultados 2006 sobre as “Necesidades no medio rural das persoas con gran discapacidade física e as súas familias”, realizado por PREDIF, destaca os ámbitos principais nos que estas persoas requiren axuda. Así, considera necesaria a atención nos desprazamentos, a limpeza do fogar e as compras, e a mellora da atención sanitaria e inserción laboral. “Aínda que un 83,1% das persoas con discapacidade atópase en idade laboral, un 63% non traballou tras adquirir a discapacidade e tan só un 13% atópanse traballando na actualidade”, sinala.

En concreto, o informe céntrase en persoas cunha porcentaxe de minusvalía igual ou superior ao 75%, con necesidade de utilizar cadeira de rodas e realizar adaptacións na vivenda. Este grupo reside habitualmente no fogar familiar, na súa maioría son homes (70%) solteiros, con estudos primarios (35,5%), pensionistas por incapacidade (65%) e uns ingresos familiares entre 901 e 1.200 euros ao mes. En canto ao perfil dos familiares ou coidadores, correspóndese cunha muller, xeralmente, a nai ou a esposa. Na maioría dos casos, as persoas discapacitadas carecen de apoios profesionais continuados, só un 16% benefíciase do servizo de axuda a domicilio, polo que son os familiares quen han de encargarse do seu coidado e atención.

A pesar de que case un 40% das persoas con discapacidade require atención sanitaria adicional, una cuarta parte dos municipios analizados carece de centro de saúde e, os que existen, presentan certos problemas de accesibilidade ou resulta complicado chegar a eles en transporte público adaptado. Doutra banda, a accesibilidade aos colexios é francamente mellorable, aínda que dous terzos das persoas con discapacidade (60%) necesitan adaptacións parciais ou totais na accesibilidade arquitectónica e urbanística.