Cada vez máis persoas viven en contornas urbanas. A metade da poboación ten o seu fogar nas cidades e, por iso, requírese que estean preparadas para atender as necesidades de todos os seus habitantes. Con este fin, en 2004 deuse luz verde á Carta Mundial polo Dereito á Cidade. Este documento recolle a necesidade de que as urbes provean de oportunidades aos cidadáns con criterios de equidade. Con todo, no actual marco de crise, a implementación do dereito á cidade atravesa un momento delicado. Neste artigo explícase en que consiste a Carta Mundial polo Dereito á Cidade, os detalles deste dereito e os retos aos que se enfronta.
Carta Mundial polo Dereito á Cidade
A cidade como propiedade das e os cidadáns. Esta é a principal reivindicación do dereito á cidade, un concepto que data de 1968, cando o francés Henri Lefebvre escribiu un libro do mesmo nome para denunciar as consecuencias negativas nas urbes dos principios da economía capitalista. Anos despois, en 2004, o Programa de Nacións Unidas para os Asentamentos Humanos (ONU-Habitat) recuperouno para redactar a Carta Mundial polo Dereito á Cidade.
O preámbulo da Carta recolle a importancia de que todas as persoas teñan acceso “a un patrón de vida adecuado”
Este documento enténdese como un modo de situar o dereito á cidade no sistema internacional dos dereitos humanos. E é que este se define como un dereito universal de todas as persoas que habitan nas urbes. Segundo datos de ONU Habitat, en 2050, o 65% da poboación vivirá nas cidades, polo que un dos principios destacados que guían este dereito é a xustiza social para conseguir que todos os habitantes das urbes accedan a unhas condicións de vida dignas.
Sobre todo, o dereito á cidade pénsase para as persoas vulnerables. Elas son quen rexistran peores condicións de vida. O obxectivo deste instrumento é garantir a igualdade de oportunidades e que todas as persoas teñan acceso “a un patrón de vida adecuado”, tal como consta no preámbulo da Carta. Así se mencionou xa no I Foro Social Mundial, celebrado en 2001 en Porto Alegre (Brasil). Neste encontro, movementos populares, organizacións non gobernamentais, asociacións profesionais, foros e redes nacionais e internacionais da sociedade civil comezaron a dar forma a unha carta mundial do dereito á cidade.
En que consiste o dereito á cidade
A Carta Mundial polo Dereito á Cidade é un articulado no que se enumeran os dereitos humanos fundamentais que as urbes deberían recoñecer, protexer e realizar, xunto cunha serie de compromisos municipais para que sexa así. En concreto, o Artigo 1 recolle cinco características necesarias para o cumprimento do dereito á cidade.
- Todas as persoas teñen dereito á cidade sen discriminacións de xénero, idade, raza, etnia ou orientación política e relixiosa. Xunto con isto, débese preservar a memoria e a identidade cultural.
- A urbe é un espazo colectivo culturalmente rico e diversificado, posto que pertence a todos os seus habitantes.
- As cidades e as autoridades nacionais adoptarán as medidas ata o máximo dos recursos que dispoñan, para lograr de maneira progresiva a plena efectividade dos dereitos económicos, sociais, culturais e ambientais. Mesmo aínda que para iso haxan de aprobarse medidas lexislativas e normativas.
- Considérase urbe a “toda vila, aldea, capital, localidade, suburbio, concello ou pobo que estea organizado institucionalmente como unidade local de goberno de carácter Municipal ou Metropolitano, tanto sexa urbano, semirural ou rural”.
- Estímase como cidadáns e cidadás a “todas as persoas que habiten en forma permanente ou transitoria nas cidades”.
A partir destas premisas, os principios polos que se rexe o dereito á cidade defenden unha xestión democrática das urbes, ás que se adxudica unha función social da que todos os habitantes benefícianse. Todos os cidadáns teñen “dereito a participar na propiedade do territorio urbano”, xa que os espazos e bens públicos e privados da urbe deben utilizarse “priorizando o interese social, cultural e ambiental”. De igual modo, recóllese que as cidades deben ser “un ámbito de realización de todos os dereitos humanos e liberdades fundamentais”, garantidos a todas as persoas, aínda que se recoñece unha protección especial a grupos e persoas en situación vulnerable. Para completar este dereito, avógase polo compromiso social do sector privado e o impulso á economía solidaria.
Retos do dereito á cidade
O principal obxectivo do dereito á cidade é a consecución dunha vida digna para todos os habitantes. Por iso é polo que o seu contido cobre máis importancia se cabe no contexto actual de crise. Para impulsar a súa implementación, en 2011, o Consello da Rede Mundial de Cidades e Gobernos Locais e Rexionais (CGLU) adoptou a Carta-Axenda Mundial de Dereitos Humanos na Cidade, encargada á Deputación de Barcelona. Este documento xurdiu do Foro de Autoridades Locais para a Inclusión Social (FAL) de Porto Alegre, celebrado de maneira simultánea ao Foro Social Mundial. A súa intención foi animar aos seus membros a aplicala, xa que a ratificación da Carta é voluntaria e aínda está lonxe de ser unha realidade en boa parte das urbes.
Para a súa entrada en vigor, as cidades han de pór en marcha unha consulta previa na que participen os seus habitantes para adaptala á realidade local e ao marco legal. A idea é que se aprobe no ámbito municipal, como Carta-Axenda Local, posto que son os cidadáns quen mellor coñecen as súas necesidades e requirimentos. Nesta liña, unha das cuestións que máis preocupa é o acceso á vivenda ou ao emprego.
No primeiro caso, na Carta recóllese o dereito á vivenda e ínstase ás urbes “a adoptar medidas para garantir a todos os cidadáns que os gastos domésticos sexan soportables de acordo aos ingresos”. Outras condicións que se reclaman pasan por garantir aos grupos vulnerables plans de financiamiento e prioridade nas políticas de vivenda, que as casas reúnan condicións de habitabilidade e inhibir a especulación inmobiliaria.
En canto ao traballo, preténdese que as cidades, “na medida das súas posibilidades”, logren a consecución do pleno emprego e promovan condicións para combater o traballo infantil, facilitar o acceso das mulleres ao mercado laboral e a integración progresiva do comercio informal que desempeñan as persoas de baixos ingresos ou en paro.
