O Comité Internacional da Cruz Vermella é o “gardián” do Dereito Internacional Humanitario, un conxunto de normas que, cando estala unha guerra, encárganse de protexer a quen non participan nela ou deixaron de facelo. Este dereito tenta evitar o sufrimento. Polo menos, limitalo. Aínda que cada vez que xorde un conflito, parece difícil que os máis débiles non sexan tamén os máis prexudicados.
O Dereito Internacional Humanitario (DIH) é universal. Protexe a todas as persoas. As súas normas han de ser respectadas polos gobernos, as forzas armadas, os grupos armados e, en definitiva, calquera parte implicada nun conflito. Para non cambalearse, ten catro patas: o catro Convenios de Xenebra de 1949. Pero ademais conta con reforzo: os dous Protocolos de 1977 adicionais aos Convenios de Xenebra.
Este dereito encerra un conxunto de normas destinadas a mitigar, “por razóns humanitarias”, os efectos dos conflitos armados. “Protexe ás persoas que non participan ou que deixaron de participar nas hostilidades e limita o emprego de medios e métodos de guerra”, precisa o Comité Internacional da Cruz Vermella (CICR). Este organismo vixía a porta de acceso. É o gardián da morada na que descansa o DIH, tamén chamado “dereito da guerra” ou “dereito dos conflitos armados”.
Normas fundamentais
En esencia, o Dereito Internacional Humanitario non libra batallas, senón que se limita a pór as regras. Con que validez? As normas, elaboradas polo propio CICR, “non teñen a autoridade dun instrumento xurídico e non pretenden, en absoluto, substituír os tratados vixentes”.
Partes en conflito. Han de distinguir entre poboación civil e combatentes. Non poden atacar nin aos cidadáns nin aos bens de carácter civil.
Ataques. Quen non participan nas hostilidades teñen dereito a que se respecte a súa vida e a súa integridade física e moral.
Adversarios. Prohíbese facerlles dano unha vez que depuxesen as armas ou estean fose de combate.
Feridos e enfermos. Serán recolleitos e asistidos pola parte en conflito en cuxo poder estean. O persoal sanitario, as instalacións, os medios de transporte e o material sanitarios teñen que estar protexidos.
O emblema da Cruz Vermella ou da Media lúa vermella sobre fondo branco é o signo distintivo que indica que as persoas ou obxectos que o porten han de ser respectados.
Segundo o acordado, estas normas han de ser acatadas en caso de guerra declarada, pero tamén “cando o estado de guerra non foi recoñecido por algunha das partes”, lembra o Instituto de Estudos sobre Desenvolvemento e Cooperación Internacional, Hegoa. “Establécese o compromiso fundamental de respectar e facer respectar o DIH en todas as circunstancias”, prosegue. “Un Estado non pode alegar como causa para xustificar o seu incumprimento o que outro Estado non sexa parte dos instrumentos xurídicos sinalados ou non os cumpra“, conclúe.
Para asegurarse de que isto é así, os Convenios de Xenebra e o Protocolo I recoñecen o papel das Potencias Protectoras. Estas son estados que non están implicados no conflito, pero constitúen un medio de comunicación entre as partes que se o están, auxilian ás vítimas e controlan o cumprimento das obrigacións derivadas dos Convenios. Son os propios estados en conflito os que sinalan á Potencia Protectora, aínda que a súa existencia é máis ben testemuñal. “A maioría dos conflitos armados son non internacionais, nos que non cabe a aplicación do sistema das potencias protectoras”, subliña Hegoa.
DIH e Dereitos Humanos
O Dereito Internacional Humanitario e os Dereitos Humanos aplícanse en momentos diferentes. Un faino en tempo de guerra e o outro, en tempo de guerra e paz. Con todo, ambos están ao servizo das persoas, da súa protección. Pode dicirse que se complementan.
Ambos compleméntanse e están ao servizo da protección das persoas
En todo caso, os principais grupos aos que protexen un e outros son as persoas máis vulnerables. Os nenos, os refuxiados e os desprazados internos. Os menores gozan dunha protección adicional que establece unha idade mínima para participar nos conflitos. Pola súa banda, o DIH prohibe expresamente os desprazamentos forzosos de civís en conflitos internacionais e non internacionais.
Outro foco de atención especial constitúeno as persoas desaparecidas. Quen lles buscan teñen dereito a recibir información sobre o seu paradoiro e, de feito, as partes en conflito deben buscarlles. Hai que facilitar a localización cando así o soliciten as familias separadas por mor dun conflito.
O informe 2008 “O estado dos dereitos no mundo”, de Amnistía Internacional (AI), revela os países nos que os dereitos se atopan máis debilitados. Son rexións distribuídas por todo o globo nas que, a pesar do que diga a teoría, a práctica é moi diferente.
Afganistán. O informe asegura que todas as partes, “tanto as forzas de seguridade internacionais e afgás como os grupos insurxentes”, cometeron violacións do DIH e dos dereitos humanos en 2007.
Colombia. O conflito entre paramilitares apoiados polo exército, grupos guerrilleiros e forzas de seguridade derivou en “graves abusos contra os dereitos humanos, especialmente nalgunhas rexións e áreas rurais”. Todas as partes cometeron violacións do DIH, como crimes de guerra.
Croacia. O Tribunal Penal Internacional para a ex Iugoslavia continuou o xuízo a presuntos responsables de graves violacións do DIH.
Etiopía. As tropas que apoiaban en Somalia ao goberno de transición cometeron “graves violacións” do DIH contra civís.
Israel e os territorios palestinos ocupados. “Case todos os palestinos privados de liberdade continuaron recluídos en cárceres de Israel, o que constituía unha violación do DIH, que prohibe levar a persoas detidas ao territorio da potencia ocupante”, expón o informe.
Líbano. AI denuncia que “ningún integrante de ningún dos bandos da guerra de 2006 entre Israel e Hezbolá” foi levado ante a xustiza por violacións graves do DIH.
Myanmar. No estado setentrional de Kayin producíronse “violacións sistemáticas e xeneralizadas” do DIH e dos dereitos humanos.
República Democrática do Congo. En Kivu Setentrional, producíronse diversos enfrontamentos caracterizados por “violacións graves” do DIH.
Somalia. O conflito de Mogadiscio saldouse con “ataques desproporcionados e indiscriminados” contra barrios civís en resposta aos ataques da insurxencia.
Sri Lanka. Entre os abusos contra os dereitos humanos, o informe denuncia “centos de desaparicións forzadas, homicidios ilexítimos de persoal de axuda humanitaria, detencións arbitrarias e torturas”.
Sudán. En Darfur, as acusacións chegan ata todas as partes “importantes” do conflito, ás que se achacan homicidios ilegitimos, detencións arbitrarias e ataques contra persoal e material humanitario, entre outros.
Tailandia. No sur, a poboación civil foi de novo o branco das violacións do DIH e os dereitos humanos.
