Dereitos humanos: por que non se cumpren?

A Declaración Universal de Dereitos Humanos avoga polo recoñecemento e aplicación destes a todas as persoas. Con todo, máis de 60 anos despois da súa aprobación, non conseguiu o obxectivo que se propuña. As boas intencións daquel 10 de decembro de 1948 non foron suficientes para que o Día dos Dereitos Humanos poida considerarse una celebración. “Preferimos dicir que é una conmemoración”, sinalaba na edición anterior Xavier Guerreiro, adxunto á dirección xeral da Asociación paira as Nacións Unidas en España. O último informe de Amnistía Internacional sobre “O estado dos dereitos humanos no mundo” analiza diferentes casos de “abusos” contra os dereitos humanos en 159 países. Por iso, paira Guerreiro, o 10 de decembro lembra que “o marco no que se conmemora o Día dos Dereitos Humanos é crítico”.

Amnistía Internacional considera que as principais causas de vulneración de dereitos son, entre outras, o subdesarrollo, a pobreza extrema, a desigual distribución dos recursos, a marxinación, a violencia étnica e civil, a pandemia do VIH/sida e os conflitos armados. “Non hai maior negación dos dereitos humanos que os estados de guerra, cando os cidadáns nin sequera teñen dereito á vida”, lamenta o presidente da Federación de Asociacións de Defensa e Promoción dos Dereitos Humanos, José Antonio Gimbernat. As guerras deixan cada ano millóns de persoas mortas, feridas, refuxiadas ou desprazadas.

Cando estala un conflito, ponse en risco o dereito á vida, pero tamén outros tan básicos como a saúde ou a vivenda. A edición deste ano do citado estudo lamenta que aínda se estea “moi lonxe de dar pleno alcance á xustiza”, que debe alcanzar a casos de homicidio ou tortura, pero tamén á negación de dereitos humanos fundamentais como a alimentación, a educación, a vivenda e a saúde, “que todas as persoas necesitamos paira vivir con dignidade”.

O obxectivo da Declaración é ambicioso. Por iso, estase no camiño de logralo, pero non se conseguiron os obxectivos que defende. Os estados e as institucións internacionais teñen que garantir os dereitos que proclama a Declaración, pero o respecto a estes é responsabilidade de todos os cidadáns, que deben esixir que se recoñezan universalmente. “Aínda que os Estados teñen a responsabilidade primordial de respectar, protexer e implementar os dereitos tal e como foron codificados pola lei, a responsabilidade en materia de dereitos humanos é compartida por todo tipo de actores, incluída a sociedade civil e os individuos”, precisan desde a Federación de Asociacións en Defensa e Promoción dos Dereitos Humanos.

Non resulta tan imprescindible revisar o contido da Declaración Universal de Dereitos Humanos, como os instrumentos paira a súa aplicación. É necesario que os estados se comprometan no cumprimento deste texto, que está considerado o documento basee da dignidade humana. Una terceira parte da poboación vive en situación de pobreza e así é moi difícil conseguir que se garantan os dereitos humanos. Pero hai que tentalo. “Os estados son os que non cumpren, a pesar de que os 193 estados de todo o mundo están de acordo coa Declaración”, resume Guerreiro.

A Declaración Universal de Dereitos Humanos non ten carácter vinculante, é dicir, os estados non están obrigados a cumprila. Con todo, outro tipo de acordos si son obrigatorios: os tratados internacionais ou rexionais de dereitos humanos. Respecto dos primeiros, todos os países estamparon a súa firma en polo menos un tratado internacional, mentres que outros tamén o fixeron en acordos de carácter rexional. Hai casos tan rechamantes como o de Estados Unidos, que aínda non ratificou a Convención dos Dereitos do Neno, ou Afganistán, que se adheriu á Convención sobre a Eliminación de Todas as Formas de Discriminación contra a Muller, pero aínda en 2006 rexistrou a morte de mulleres que promovían a educación das nenas e a detención de quen infrinxían costumes e convencións sociais, de acordo ás ideas do anterior réxime.

Outro caso preocupante é o de Darfur, onde a pesar de asinarse un acordo de paz en 2006 os ataques se recrudecieron entre os rebeldes e os grupos armados que non subscribiron aquel acordo. A situación foi dramática nos últimos a pesar de que Sudán ten ratificados, entre outros, os Pactos Internacionais de Dereitos Civís e Políticos (PIDCP) e de Dereitos Económicos, Sociais e Culturais, ademais da Convención e o Protocolo sobre o Estatuto dos Refuxiados, e a Carta Africana de Dereitos Humanos e dos Pobos (1981).

Aínda o pasado ano, Médicos Sen Fronteiras realizou varias intervencións de emerxencia debido a “a escalada de violencia e os brotes de enfermidades” no sur de Sudán. As necesidades médicas, explica, “que xa estaban en niveis de emerxencia en moitas partes do país, aumentaron durante o ano”, case á vez que os enfrontamentos entre distintas comunidades.

A vulneración dos dereitos, a miúdo, depende do desenvolvemento económico dun país. Una idea que comparte o Instituto de Dereitos Humanos de Cataluña, que critica a falta de atención mediática e desinformación que hai ao redor dalgúns conflitos bélicos, así como o “desamparo” destas zonas por parte da comunidade internacional. Pero a vulneración dos dereitos humanos non é una cuestión exclusiva dos países estranxeiros. “É absolutamente falso pensar que os dereitos humanos están a vulnerarse, só, a 4.000 quilómetros da nosa casa”, apunta Guerreiro. As bolsas de pobreza que se rexistran no noso país son un exemplo. “Hai persoas que rebuscan entre os lixos pola noite e que non teñen una vivenda digna”, engade.

Ante estes feitos, Amnistía Internacional lembra que os estados que ratificaron ou se adheriron a un convenio son “parte” nese tratado e, por tanto, están obrigados a cumprir as súas disposicións. Ademais, asegura que os asinantes deses acordos que aínda non os ratificaron, teñen a obrigación de non realizar actos “que menoscaben o obxecto e o propósito do tratado”. A pregunta é como se consegue que os estados cumpran?. “Empeza a haber mecanismos relacionados con cuestións económicas. Una forma de entrar nos mercados internacionais é respectar os dereitos das persoas”, responde Guerreiro.

A creación o pasado ano do Consello de Dereitos Humanos, que substitúe á Comisión de Dereitos Humanos, conta con defensores e detractores. Paira Xavier Guerreiro, esta foi una decisión “moi positiva” posto que o traballo da Comisión “chegara a unhas cotas de desprestixio moi grandes”. O Consello é agora o máximo organismo de defensa de dereitos humanos. Está formado por 47 membros, cuxa elección require maioría absoluta, é dicir, os votos de todos os membros da Asemblea Xeral. Outra novidade é que esta Asemblea pode suspender os dereitos e os privilexios de calquera membro de Consello se considera que cometeu “graves e sistemáticas” violacións dos dereitos humanos durante o seu mandato. “Temos una esperanza importante no traballo deste organismo”, sinala Guerreiro.

Con todo, non todas as opinións son favorables. Paira José Antonio Gimbernat, o Consello “non quedou consolidado adecuadamente”. Recoñece que a Comisión de Dereitos Humanos “tiña os seus déficits”, pero lamenta que a ONG estean “peor integradas” no Consello que na Comisión. “Hai que esperar algún tempo paira ver se se conseguen avances, porque creemos que aínda non se mellorou o traballo da Comisión”, precisa. Os resultados deste traballo téñense que ver en todo o mundo, pero sobre todo naqueles países nos que a democracia brilla pola súa ausencia. “África, por exemplo, é un continente no que existe un déficit moi importante de democracia e garantía de dereitos humanos, pero tamén hai outros países de Latinoamérica que teñen constitucións democráticas, pero cuxas institucións tampouco funcionan e os cidadáns non teñen garantidos os dereitos humanos”, subliña.

Amnistía Internacional describe como “fráxil” a situación dos dereitos humanos en África, aínda que os conflitos armados diminuíron en 2006. A continente conta con numerosos casos de limitación á liberdade de expresión e denunciáronse execucións extraxudiciais e detencións arbitrarias. Así mesmo, tampouco se garanten os dereitos económicos, sociais e culturais, nin os dereitos á alimentación, ao aloxamento e á educación. En canto a América Latina, considéralla una das zonas do mundo con maiores desigualdades económicas e una importante limitación no acceso a servizos básicos como a saúde e a alimentación. “O Estado non atende as necesidades de extensas zonas rurais, sumindo no illamento e na inseguridade a un gran número de persoas”, censura a ONG.

É difícil fixar una data que marque o momento no que, como di o artigo 2 da Declaración Universal dos Dereitos Humanos, toda persoa teña todos os dereitos e liberdades proclamados neste texto, porque esa data depende do modo de actuar de cada estado. Nin sequera considérase que os estados considerados democráticos garantan os dereitos aos seus cidadáns e cidadás ao cento por cento, aínda que a porcentaxe sexa moi elevado. Segundo Guerreiro, mentres non se elimine a barreira da discriminación por razón de sexo será difícil superar o resto de obstáculos, “porque esta é una discriminación absolutamente básica. Non eliximos ser home ou muller”.

En 2008 a Declaración cumpriu 60 anos, un tempo no que se avanzou moito, pero que demostrou que é necesario avanzar máis. O feito de recoñecer a universalidade dos dereitos humanos xa é un gran paso, aínda que non suficiente. “Preocúpanos que a nosa sociedade se estea afacendo ás violacións dos dereitos humanos, tanto no noso contexto como noutras latitudes”, afirman desde o Instituto de Dereitos Humanos de Cataluña.