Lingua de signos

O pasado 28 de xuño o Congreso dos Deputados aprobou o Proxecto de Lei polo que se recoñece e regula as linguas de signos españolas (LSE) e regúlanse os medios de apoio á comunicación oral das persoas xordas, con discapacidade auditiva e sordociegas. Dicir o nome completo é case una obrigación, xa que por primeira vez recoñécense os dereitos dun colectivo moi amplo (aproximadamente un millón de persoas), que podería beneficiarse da Lei antes de finais de ano, probablemente no mes de novembro. Como principal novidade, esta norma pretende facilitar o acceso á información e á comunicación das persoas xordas. Paira iso, ten en conta a heteroxeneidade e as necesidades específicas de cada grupo e recoñece á Lingua de Signos Española (LSE) como lingua das persoas xordas que decidan utilizala, pero tamén se compromete a facilitar a aprendizaxe da lingua oral. “Crese que as persoas xordas son tamén mudas, pero isto non é así. A maior parte das persoas xordas falan. De feito, un 90% – 92% fala lingua oral e só o 8% – 10% fala por signos”, subliña a presidenta da Confederación de Familias de Persoas Xordas (FIAPAS), Marí Luz Sanz.

Na Lei establécense garantías legais paira o acceso á comunicación en ámbitos nos que agora non sempre é posible, como educación, sanidade, lecer e formación; equipásense as linguas de signos española e catalá; e obrígase a que todas as mensaxes institucionais sexan “plenamente accesibles”, así como as informacións dos poderes públicos, os partidos políticos e os axentes sociais que teñan carácter institucional e gratuíto. Tamén destaca como novidade a creación do Centro de Normalización Lingüística da Lingua de Signos Española, que se encargará de “investigar, fomentar, difundir e velar” polo bo uso da LSE, e o Centro Español de Subtitulado e a Audiodescripción, que xa se puxo en marcha en febreiro de 2006 e cuxa finalidade é investigar, fomentar, promover iniciativas, coordinar actuacións e estender a subtitulación e a audiodescripción.

Paira a Confederación Estatal de Persoas Xordas (CNSE), esta nova Lei supón un “logro histórico”, xa que axudará a romper as barreiras que impiden o acceso a determinados ámbitos e é “un recoñecemento definitivo da identidade bilingüe e bicultural das persoas xordas”. Neste sentido, a norma é vista como una especie de plataforma paira dar o salto á participación plena na vida social. Considérase una oportunidade paira lograr a igualdade de dereitos paira todas as persoas xordas. “É una lei moi completa e específica. Os pais queremos a normalización paira os nosos fillos e iso pasa pola igualdade e integración”, subliña Marí Luz Sanz.

Tamén o presidente da Coordinadora de Intérpretes e Guías Intérpretes de Lingua de Signos Española da Comunidade Autónoma de Madrid (CILSEM), Jordi Ferré, considera que a nova Lei é “un gran paso”, aínda que asegura que se tardou moito en dalo porque “as persoas xordas levaban máis de 30 anos pedindo a oficialidade da súa lingua”. Ademais, lamenta que se tivo en conta ás asociacións e institucións, pero non aos intérpretes, porque tamén realizan una función moi importante: servir de ponte de comunicación entre a persoa xorda e a persoa oínte a quen se dirixe.

No Proxecto de Lei aprobado tamén se fai mención ás persoas sordociegas, ás que se recoñece una “situación de especial dificultade”. As persoas afectadas por esta discapacidade presentan dúas deficiencias sensoriais: visual e auditiva. Una situación moi complicada na que a información, a comunicación e a mobilidade resultan máis difíciles aínda se cabe. Estímase que en España hai ao redor de 6.000 persoas sordociegas, segundo cálculos da Asociación de Sordociegos de España (ASOCIDE), aínda que a cifra podería ser moito maior. Paira o presidente da Asociación, Daniel Álvarez Reyes, até antes da Lei estas persoas pasaron desapercibidas paira moitos cidadáns e cidadás, “e aínda os haberá”, pero cre que foi moi importante que se contase con eles paira elaborar a norma e que lles escoitasen. “Con esta Lei imos deixar de ser, aos poucos, invisibles”, confía.

O 29 de novembro de 2005 o Congreso dos Deputados aprobou una proposición non de Lei que recoñece a sordoceguera como una discapacidade única, que crea dificultades específicas, polo que paira Álvarez Reyes está moi claro que, sen ambos os logros, seguirían sendo “os eternos descoñecidos”. Coa nova norma, recoñeceránselles servizos especializados, métodos especiais de comunicación e persoal debidamente formado. Ademais, ínstase o Ministerio de Traballo e Asuntos Sociais a realizar un estudo no que se determine o número de persoas con xordo cegueira, as súas condicións de vida e a súa localización xeográfica, co fin de determinar a creación de centros de referencia e recursos “máis acordes” coas súas necesidades.

Que se recoñeza a situación de especial dificultade do colectivo de persoas sordociegas reflicte a necesidade específica desta discapacidade. Se una persoa cega xa se enfronta a multitude de dificultades, é difícil imaxinar as que ten que afrontar alguén que, ademais, non ouve. “Una persoa cega pode recorrer ao sentido da audición paira superar moitos problemas e una persoa xorda aprende a usar a visión. Agora ben, eu son totalmente xordo e totalmente cego que fago, como me comunico cando vou pola rúa, como podo saber que está a pasar máis aló do alcance das miñas mans, do meu sentido do tacto?”, pregúntase.

Todas estas cuestións fan que a valoración do texto sexa moi positiva, aínda que, afirma Álvarez Reyes, “non conseguimos que incluísen algunhas emendas que presentamos en comparecencia ante a comisión correspondente no Congreso dos Deputados”. Polo menos, aseguran que se conseguiu una definición “máis clara e xeneral” de que é a sordoceguera e a denominación do guía intérprete, “que é fundamental paira conseguir a nosa independencia e superar as barreiras de comunicación cos demais cidadáns”. A pesar de todo, recalca que esta lei tería que saír hai moitos anos, porque a comunidade xorda leva “moito tempo” loitando por este recoñecemento. “Paira nós é moi oportuna, pero tamén é demasiado tardía”, reitera, xusto antes de lembrar que “houbo persoas sordociegas que durante anos viviron una vida que nin eu mesmo sería capaz de imaxinar na amplitude do seu sufrimento, da súa inutilidade, da súa desolación… Só moi poucos, poquísimos, lograron levar una vida aceptablemente significativa, con motivación, por ser intelixentes, fortes e decididos a seguir adiante, aínda que fose sós”.

Un aspecto máis que regula esta Lei é o traballo dos intérpretes da Lingua de Signos. En concreto, a norma facilitará ás persoas xordas, con discapacidade auditiva e sordociegas a utilización de intérpretes de lingua de signos e o establecemento de medios de apoio á comunicación, cando o precisen, en diferentes ámbitos públicos e privados: educación, formación e emprego, saúde, cultura, deporte e lecer (débese solicitar previamente), transporte, relacións coas administracións públicas, participación política e medios de comunicación social, telecomunicacións e sociedade da información.

A figura profesional do intérprete de lingua de signos foi recoñecida oficialmente en 1987. Por primeira vez institucionalizouse un servizo de interpretación dirixido a persoas xordas e, desde entón, a presenza dos intérpretes estendeuse, “aumentando tanto o seu número como a súa formación e implantación en todas as comunidades autónomas”, lembran desde a Federación Española de Intérpretes de Lingua de Signos e Guías-Intérprete (FILSE). Na actualidade, estímase que o número de profesionais ascende a 500 en toda España, un elemento imprescindible paira posibilitar o acceso á información e á comunicación das persoas xordas. No seu traballo, acódelas intérpretes deben manter una actitude imparcial, respectar o segredo profesional e ser fieis á mensaxe que transmite a persoa emisora, polo que deben dominar tanto a Lingua de Signos como a lingua oral.

O presidente da Coordinadora de Intérpretes e Guías Intérpretes de Lingua de Signos Española da Comunidade Autónoma de Madrid (CILSEM), Jordi Ferré, explica que a maioría de intérpretes de LSE adoitan ser tamén guías interpretes de persoas sordociegas. Respecto da Lei, lembra que obrigará a que, como mínimo, haxa intérpretes nos ministerios, concellos, comunidades autónomas e outros centros oficiais de gran afluencia de cidadáns, “o que significará máis postos de traballo paira intérpretes de LSE, pero non necesariamente mellores condicións laborais”. “Se as administracións contratasen directamente aos intérpretes por mediación das respectivas asociacións de intérpretes, si mellorarían as condicións laborais dos mesmos”, reivindica.

Recoñece que nos últimos anos xa se detectou una maior sensibilización e contratación de intérpretes paira actos públicos, aínda que lamenta que aínda non haxa suficientes centros nos que aprender esta lingua e que poucos sexan públicos: “Segundo os meus coñecementos, na Comunidade de Madrid existen catro centros e unicamente uno deles é público”. Pola súa banda, Daniel Álvarez Reyes quéixase de que a norma non inclúe a figura do mediador, una axuda totalmente necesaria paira a integración das persoas sordociegas, posto que é o enlace entre a persoa e a súa contorna. Cando ademais da audición pérdese a visión, utilízase a chamada LSE apoiada, una comunicación receptiva a través das mans, polo que non recoller a figura do mediador na Lei é non recoñecer plenamente o dereito das persoas sordociegas a comunicarse.