Mediación social intercultural

As cifras definen a España como un país multicultural. Segundo os últimos datos da Secretaría de Estado de Inmigración e Emigración, a 31 de decembro de 2007, no noso país había un total de 3.979.014 persoas estranxeiras con certificado de rexistro ou cartón de residencia en vigor: 841.211 de África, 1.215.351 de América Latina, 1.546.309 da Unión Europea, 238.770 de Asia e o resto, procedentes doutros países europeos, América do Norte ou Oceanía. Todas elas buscan a integración na nosa sociedade, una labor na que os mediadores sociais interculturais xogan un papel moi importante.

Myriam Le Pulido é vicepresidenta de acordo Intercultural, una asociación sen ánimo de lucro formada por persoas de diferentes procedencias. Myriam reside en España desde hai dez anos, pero as súas raíces atópanse en Colombia onde, asegura, “tamén hai inmigración chinesa, romanesa ou arxentina”. Ao seu entender, a inmigración empeza a ser “un fenómeno social, non un problema”. Xente de diversos países que se despraza a miles de quilómetros coa intención de atopar un futuro mellor.

Os conflitos poden xurdir cando os seus costumes non son entendidas no lugar de destino. “Ás veces hai demasiados grupos diferentes nun ámbito no que antes só existía una forma cultural e custa asimilalo”, explica Myriam. Un veciño que pon a música alta ou outro que organiza una festa en casa poden ser motivo de discusión. Con todo, hai que distinguir entre o que non deixa de ser un conflito veciñal e aquilo que, en realidade, constitúe un conflito cultural.

Esta é, precisamente, una parte importante do traballo dos mediadores. O seu obxectivo é contribuír á integración das persoas e grupos de orixe estranxeira. Axudar a solucionar os posibles conflitos e, mesmo, detectalos antes de que xurdan. Esta figura ten a súa orixe en países europeos con maior tradición que España no fenómeno de inmigración. Son profesionais que adoitan estar especializados en ámbitos específicos.

A figura do mediador ou mediadora aínda non está formalmente recoñecida. É por esta razón que boa parte destes traballadores non desempeñan as funcións que realmente lles corresponden ou non reciben a formación adecuada. As súas tarefas redúcense, nalgúns casos, a labores de tradución ou apoio a persoas inmigrantes, que descoñecen o papelorio ou as xestións administrativas que deben realizar á súa chegada ao país. “Téntase realizar un traballo de ponte entre os grupos de inmigrantes e os profesionais de distintos servizos”, explica Manuel Vicente Sánchez, responsable do programa de mediación intercultural do Consorcio de Entidades paira a Acción Integral con Inmigrantes (CEPAIM).

O habitual é que os mediadores e mediadoras sexan de orixe estranxeira -marroquís, romaneses, ecuatorianos…-, aínda que tamén poden ser españois. “O mediador social intercultural non se corresponde cunha nacionalidade, sexo ou marco cultural concreto, senón que, na medida en que a mediación se profesionaliza, valórase que teña una formación e habilidades concretas”, explica a coordinadora do equipo educación de Andalucía Acolle, Amparo Carretero. O seu labor é ser “facilitadores da convivencia e da comunicación”, segundo indica Sánchez. Son profesionais que teñen unhas habilidades especiais paira mediar entre as persoas.

Os campos nos que traballan os mediadores e mediadoras son diversos. Están especializados en temas xurídicos, laborais, sanitarios, educativos, sociais, de vivenda ou de convivencia. A chegada e asentamento de persoas inmigrantes xera novos ámbitos paira a mediación. “Os mediadores traballan desde a superación de estereotipos, prexuízos, receos e medos, até a prevención e resolución de conflitos, pasando pola difícil tarefa de conseguir o recoñecemento e comprensión do outro como interlocutor”, describe Myriam Le Pulido.

No entanto, a acción dos mediadores interculturais non se dirixe exclusivamente ás persoas inmigrantes, senón tamén á poboación autóctona, nos barrios nos que ambas conviven. A través da mediación, créanse espazos de encontro comúns e, sobre todo, realízase una importante tarefa de prevención ao favorecer a comunicación. Téntase levar a cabo acciones que permiten xerar novas actitudes. O obxectivo é que inmigrantes e autóctonos coñézanse, interactúen e respéctense. “Crear un marco de convivencia onde todo o mundo senta recoñecido”, engade Amparo Carretero, quen recoñece que parte dos conflitos que xorden débense a que a poboación inmigrante “non sente recoñecida ou sente rexeitada”.

Neste contexto, é importante que o mediador teña una formación polivalente para que poida atender todas as necesidades expostas pola poboación inmigrante. Requírese una metodoloxía de traballo integral. Así mesmo, desde CEPAIM insisten na necesidade de que coñeza tanto a existencia como o funcionamento de “os servizos, recursos e profesionais que dan resposta a esta diversidade de necesidades”. “Una competencia específica nun ou varios ámbitos de actuación contribuirá sen dúbida a unha práctica máis adecuada e profesional”, defenden.

No ámbito sanitario, os mediadores interculturais axudan a superar os problemas de comunicación xerados pola diferenza de idioma e as diferenzas culturais. No terreo laboral, parte da súa función céntrase en sensibilizar ao empresariado para que contrate a poboación estranxeira. O estudo “Diálogos. Elementos e Estratexias paira a Orientación Laboral desde a perspectiva da Mediación Intercultural”, da Federación Andalucía Acolle, destaca como principais dificultades paira a inserción laboral das persoas inmigrantes a falta de manexo de idiomas e a existencia de estereotipos e prexuízos en relación con elas. Así mesmo, detecta como obstáculos máis frecuentes a falta de documentación paira traballar e a ausencia de homologación das titulacións.

En educación, a incorporación do alumnado inmigrante ha orixinado certo desconcerto entre alumnos e profesores, que levou nalgúns casos a episodios de rexeitamento e illamento dos estudantes estranxeiros. A Fundación Desenvolvo Sostido (Fundeso) desenvolve en institutos de Secundaria e Bacharelato o programa Interculturanet, de sensibilización contra o racismo e a xenofobia. Mediante este programa téntase traballar o intercambio e o diálogo intercultural entre os mozos e adultos -orientadores ou profesores- que se involucran no programa. “Traballamos o achegamento e analizamos as diferenzas, sen que ningún país estea por encima doutro. Mostramos as cousas que hai en común paira crear un espazo onde dialogar e coñecerse”, explica Verónica Eva Calvo, responsable de coordinación de Interculturanet.

A poboación xitana vive en España desde fai máis de 500 anos. Con todo, aínda hoxe xorden conflitos con membros desta comunidade. Por este motivo, a Fundación Secretariado Xitano puxo en marcha dous tipos de mediación. Una relacionada co emprego (Programa Acceder) e outra coa acción social. “A función principal é tender unha ponte entre a comunidade xitana e a comunidade maioritaria para que poidan acceder aos recursos aos que accede o resto da poboación”, apunta Nuria Serrano, responsable da área de Saúde do Departamento de Acción Social da Fundación.

A través do Programa Acceder, ensínase ás persoas o que teñen que ter en conta á hora de realizar una entrevista de traballo, acompáñaselles na procura dun emprego, contáctase con empresas paira labores de sensibilización e explícase ao empresariado as características da comunidade xitana. “É o momento de que a comunidade xitana ábrese, participe na sociedade”, anima Serrano.

Doutra banda, levan a cabo programas naqueles barrios onde reside boa parte da poboación xitana, sobre todo, con menores aos que se ensina os principios da interculturalidad. Desenvólvense programas de alfabetización básica ou novas tecnoloxías, préstase formación no ámbito sanitario para que os médicos de familia coñezan as peculiaridades da cultura xitana ou se manteñen encontros cos profesores paira ensinarlles estratexias de intervención co alumnado xitano.

“Non se busca tanto a integración como a convivencia”, detalla Serrano, quen destaca a importancia de que os mediadores teñan una formación específica e sexan persoas recoñecidas por ambas as partes. No entanto, a figura do mediador debe entenderse como una figura de paso, que non trata de suplir a ningún outro profesional, como os traballadores sociais, senón realizar una labor de sensibilización. A súa función, segundo CEPAIM, debe abarcar tres aspectos fundamentais: facilitar a comunicación, fomentar a cohesión social e promover a autonomía e inserción social das minorías.