Os desprazamentos involuntarios aumentaron en 2009. Polo menos 43,3 millóns de persoas fuxiron dos seus lugares de orixe debida a conflitos ou outros motivos de persecución. Esta cifra é a máis alta dos últimos 15 anos, pero chama máis a atención porque, entre quen se van, só unha pequena porcentaxe regresa. E cada vez son menos.
Imagen: SMC
Saír de casa sen saber cando se volverá ou facelo consciente de que o regreso non chegará nunca. Esta é a situación á que se enfrontan millóns de persoas en todo o mundo cada ano. Son os desprazados, obrigados a abandonar as súas vivendas. Polo menos 43,3 millóns de persoas pasaron en 2009 por ese transo, fronte aos 251.000 refuxiados que retornaron aos seus fogares -a cifra máis baixa desde 1990-, segundo o último informe anual sobre Tendencias Globais do Alto Comisionado de Nacións Unidas para os Refuxiados (ACNUR). Os datos do Comité Internacional da Cruz Vermella (CICR) están en sintonía cos anteriores. O pasado ano asistiu a ao redor de 4,6 millóns de desprazados internos en 33 países, un 20% máis que en 2008.
As mulleres e as nenas representan o 47% das persoas refuxiadas e solicitantes de asilo , que nun 41% dos casos nin sequera cumpriron 18 anos. Este é o principal desafío do ACNUR, segundo recoñece o propio estudo: conseguir a reintegración dos menores. O 54% dos pequenos que saíron das súas casas regresaron a elas o pasado ano, pero non é fácil continuar a vida xa que, en moitos casos, máis ben é necesario empezala debido á destrución de numerosas escolas, vivendas e outros edificios.
Asilo prolongado
O mesmo informe detalla que o número de refuxiados que retornaron de maneira voluntaria aos seus países de orixe reduciuse ao seu nivel máis baixo no últimos vinte anos. Hai 15,2 millóns de refuxiados, dos cales, dous terzos están baixo o mandato do ACNUR e o resto, é responsabilidade da Axencia da ONU para os Refuxiados Palestinos.
Tras saír de casa, é frecuente que non se volva a ela, como mínimo, por un período de cinco anos ou máis
O feito de permanecer neste estado supón que millóns de persoas mantéñanse nunha situación de asilo prolongado. O motivo principal son os conflitos que obrigaron a fuxir e que se manteñen, a falta de acordos de paz ou o estancamento dos mesmos. Con todo, o pasado ano foi “o peor” en dúas décadas, respecto das repatriacións voluntarias, segundo o ACNUR.
Na actualidade, 5,5 millóns dos refuxiados amparados por este organismo viven en situación prolongada de asilo. Tras saír de casa, é frecuente que non se volva a ela, como mínimo, por un período de cinco anos ou máis. Ao mesmo tempo, crece o número de novas solicitudes de asilo e de apátridas . Ata 6,6 millóns identificáronse como tales, persoas sen nacionalidade porque ningún estado lles recoñece como cidadáns. “Fontes non oficiais estiman que a cifra podería chegar aos 12 millóns”, matiza o ACNUR.
Onde viven
Onde se vive cando se perde o teito? Algúns campos de refuxiados son enormes centros de atención e acollida, pero en ocasións o espazo resulta insuficiente. Outras veces, cando se pechan as fronteiras e é imposible o retorno ao fogar, fórmanse bolsas de desprazados internos. Estes residen no seu país porque non poden saír del, pero ninguén lles presta axuda porque vagan pola rexión en busca dun lugar seguro.
Cada vez emerxen con máis forza, ademais, as cidades. Os refuxiados urbanos buscan nas urbes novas oportunidades, pero non se trasladan ata as nacións industrializadas, senón que prefiren os países en vías de desenvolvemento. Non é fácil, nin barato, viaxar a miles de quilómetros. Sudáfrica foi o destino máis solicitado en 2009, con máis de 222.000 novas peticións.
Cada 20 de xuño conmemórase o Día Mundial do Refuxiado. Este ano elixiuse como lema “Quitáronme a miña casa, pero non me poden quitar o meu futuro”. A falta de fogar é unha das principais ausencias na vida de millóns de persoas, xunto coas separacións familiares, en numerosos casos. Un dos obxectivos do ACNUR é axudarlles a atopar unha nova casa onde poidan empezar de novo a construír o seu futuro, pero o camiño non é fácil.
As posibilidades son o reasentamiento a terceiros países, a repatriación voluntaria ao país de orixe -sempre que se poida levar a cabo en condicións de seguridade e dignidade- e a integración local na comunidade de acollida. “Retornar ao fogar, a maioría das veces, é a solución preferida polas persoas que foron obrigadas a deixalo todo, con todo, iso non sempre é posible”, recoñece a Axencia da ONU.
