Cóntanse por millóns. As nenas que traballan en todo o mundo conforman un grupo numeroso que, a miúdo, sométese a unha situación de explotación laboral. Na súa maioría, traballan no sector doméstico, onde tamén o fan os nenos, aínda que en menor contía. Os datos da ONG Plan apuntan que un total de 246 millóns de menores entre 5 e 17 anos (218 millóns segundo datos de Save the Children en 2008) teñen un emprego ou, polo menos, a obrigación de desempeñalo, xa que as condicións en que o realizan aseméllanse máis a unha situación de semiesclavitud. As estimacións da Organización Internacional do Traballo precisan que o traballo infantil afecta a máis de 100 millóns de nenas.
Imagen: Plan
Son nenas invisibles porque con frecuencia traballan dun modo clandestino. Non se sabe nada delas nin do que fan. Son menores consideradas pobres, cuxo único fin é conseguir ingresos económicos. A desesperación leva a algunhas familias e ás propias nenas a cambiar os estudos polo traballo. A ONG Plan alerta: “As nenas, polo simple feito de ser menores e mulleres, son as primeiras obrigadas a deixar a escola”.
Un informe publicado en 2009 pola Organización Internacional do Traballo (OIT) con motivo do Día Mundial contra o Traballo Infantil subliña que máis de 100 millóns de nenas no mundo están involucradas en traballo infantil. A directora xeral de Plan en España, Concha López, sinala que traballan ata 18 horas ao día, polo que “non poden asistir ao colexio ou relacionarse con outras persoas que non sexan os donos da casa”. Quedan así nunha posición de vulnerabilidade, sen axuda e en clara dependencia dos seus empregadores, ” que en ocasións abusan física, emocional ou sexualmente delas”.
A maior parte das nenas traballan no sector doméstico, “onde de cando en cando existe protección nin regulación”, precisa Plan. Sobre todo, isto ocorre en América Latina, en África e no sueste asiático, onde destacan Filipinas, Tailandia, Bangladesh e India, onde o 81% das traballadoras domésticas ten entre cinco e doce anos.
Por que traballan
“Polo simple feito de ser menores e mulleres, son as primeiras obrigadas a deixar a escola”, alerta Plan
As pequenas traballan por varios motivos. En ocasións, porque os seus pais conseguen un emprego para elas no servizo doméstico -ou aceptan outro que lles ofrecen-, co fin de obter ingresos para paliar a precaria situación familiar ou porque non poden garantir a súa manutención e prefiren que outras familias se encarguen delas.
Outras nenas buscan un emprego porque se quedaron orfas, porque foxen de matrimonios concertados nos seus lugares de orixe con homes moito maiores que elas ou que nin sequera coñecen, e hai menores que escapan do seu fogar para evitar que lles somentan á mutilación xenital feminina. É o caso das nenas africanas.
Ademais, o traballo doméstico percíbese como un traballo de mulleres, sinala Save the Children, cando se inicia descoñécense os seus efectos daniños, enténdese como unha preparación para o matrimonio, vese ao empregador como un benefactor ou como unha extensión da familia e, outras veces, recórrese a el como pago dunha débeda contraída polas familias das menores.
O informe da OIT advirte de que a crise financeira mundial “podería empuxar a un número crecente de nenos, en particular nenas, ao traballo infantil”. Pero quizá a peor razón é o tráfico de nenas procedentes de comunidades rurais. Mesmo a miúdo é unha práctica admitida porque forma parte da tradición, como nos casos do “reste-avec”, en Haití, ou o “kamalari”, en Nepal. Envíase ás menores, “que ás veces non superan o cinco anos”, a traballar en casas radicadas en cidades de todo o país.
Estes traballos desenvólvense sobre todo nos grandes centros urbanos, xa sexa en casas de familiares ou coñecidos, “que as empregan a cambio de teito, comida e a promesa de escolarizalas. Promesa que non sempre se cumpre”, subliña Plan.
Traballar como escravas
Imagen: Plan
O informe de Save the Children “Escravos portas dentro”, publicado en xuño de 2008, detallaba como 40 millóns de nenos e nenas son serventes domésticos en todo o mundo. Deles, preto de 10 millóns traballan ocultos nas vivendas dos seus empregadores “sen que as súas actividades poidan, na maioría dos casos, ser controladas”.
O traballo doméstico é a primeira ocupación das nenas menores de 16 anos que traballan e que corren o risco de converterse en escravas -tamén os nenos- “sen ningún tipo de dereitos”. O informe asegura que a percepción común acerca de que estes menores non sofren abusos, “fomentada pola crenza popular de que os seus empregadores exercen todo un labor de caridade e filantropía”, levou a que a violencia permaneza oculta e ignorada.
O estudo indica que algúns nenos traballan en condicións perigosas ou de explotación, aínda que estas situacións son invisibles porque teñen lugar no ámbito privado dos fogares alleos. Destaca que os nenos máis vulnerables e explotados son quen traballan fóra do fogar familiar, xa que dentro considérase aceptable o denominado “traballo lixeiro”, que un neno realiza como contribución ás tarefas familiares, “a condición de que non interfira coa súa asistencia á escola, impida o seu lecer, nin se realice en condicións de perigo ou explotación”.
Entre as actividades que desempeñan os menores figuran: servir a comida, limpar a cociña e os utensilios, pasar o ferro, coser, abrillantar zapatos, ordenar as habitacións, limpar os mobles, varrer e fregar os chans, limpar os baños, limpar coches, reparar equipamentos, coidado de persoas ou acompañamento, coidado de animais, limpeza de cuadras e cortellos, recollida e transporte de auga, leña e outros combustibles, encargarse dos lixos e os refugallos.
Imagen: Plan
Para concienciar sobre a necesidade de axudar ás nenas a superar esta situación, membros de Plan contactaron con algunhas menores que forman parte de programas levados a cabo por esta entidade ou alleas aos mesmos. Estas son algunhas historias que recompilaron.
Filipinas. Jendy ten 12 anos. Traballaba de cinco da madrugada a dez da noite, o sete días á semana. O seu soldo: 80 euros ao mes. Vive interna nun centro de rehabilitación acusada de extraer un teléfono móbil á súa empregadora. A Vangie, a súa pegáballe e insultaba cando bebía.
Nepal. Con oito anos, os pais de Asha enviaron á pequena a traballar a casa duns parentes. Levantábase ao catro e media da madrugada e deitábase ao once da noite. Estivo alí ata que cumpriu 18 anos, sen días libres, sen falar a mesma lingua que a familia e sen coñecer a ninguén. Grazas ao programa de formación de Plan, agora dirixe o seu propio restaurante.
Zambia. Themba ten 16 anos. Tras falecer o seu pai, a súa nai abandonou á nena e aos seus irmáns. Ela empezou a traballar como asistente doméstica e agora vive nun centro coordinado por Plan para nenos da rúa, onde aprende un oficio.
As alternativas para axudar a estas e a outras nenas son varias. É posible apoiar os programas de escolarización implantados por Plan en numerosos países, onde tamén realiza labores de sensibilización coas familias e cos empregadores “para explicar a importancia de que as nenas sigan coa súa educación”. Esta organización tamén dá a opción de asinar para que o 22 de setembro declárese o Día Internacional das Nenas.
O Programa Internacional para a Erradicación do Traballo Infantil (IPEC) da OIT creouse en 1992 para a erradicación progresiva deste. Está implantado en 88 países e céntrase, sobre todo, nas peores formas de traballo infantil: formas de escravitude ou prácticas análogas -como a venda e trata de nenos-; utilización, recrutamento ou oferta de nenos para a prostitución, a produción de pornografía ou actuacións pornográficas; utilización, recrutamento ou oferta de nenos para a realización de actividades ilícitas; traballos que, pola súa natureza ou polas condicións en que se realizan poden danar a saúde, a seguridade ou a moralidade dos pequenos.
Na súa aposta pola educación das nenas, UNICEF patrocina desde 2008 o programa “Educación secundaria para as nenas” na escola do distrito Vangaindrano de Madagascar, “onde as diferenzas por motivos de xénero na educación son das máis elevadas do país”. Ademais, leva a cabo programas de acceso á educación en todo o mundo para lograr a igualdade de oportunidades neste ámbito e a educación primaria universal, o fomento da autonomía das mulleres a través da educación das nenas e a igualdade entre os xéneros, a educación en situacións de emerxencia e despois das crises, o desenvolvemento da primeira infancia e preparación á escolaridade e a mellora da calidade da educación primaria e secundaria.
