Son nenos, pero custa imaxinalo cando se coñece o seu día a día nas filas de grupos armados que lles obrigan a combater, espiar ao inimigo, cociñar para os soldados ou, no caso das nenas, ser escravas sexuais. O menores soldado son unha realidade á que non se pode dar as costas. Non se debe. Polo menos 18 países recrutan a estes pequenos que en lugar de ter xoguetes entre as súas mans empuñan unha arma. A experiencia á que se enfrontan é tan dura, que cando se tenta salvarlles as súas familias rexéitanlles ou xamais conseguen reintegrarse na súa vida anterior. Quedan marcados para sempre.
Quen son o nenos soldado
No mundo hai moitas realidades a miúdo descoñecidas para quen non conviven con elas nin as teñen preto. Os coñecidos como nenos soldado son unha delas. A cifra de menores de 18 anos en filas militares ascende a uns 300.000, unha cantidade desgarradora tanto pola idade dos pequenos, como polas tarefas que se lles asignan. No entanto, Amnistía Internacional lembra que “non hai cifras fiables do número de menores soldados no mundo”.
Moitos menores son recrutados á forza, pero outros se unen de maneira “voluntaria” para saír da pobreza extrema
O pasado 12 de febreiro conmemorouse o Día Internacional contra a Utilización de Menores Soldado. Alboan, Amnistía Internacional, Entreculturas, Fundación o Compromiso e Save the Children asinaron un comunicado conxunto para denunciar esta situación e pedir accións que a eviten. E é que o nenos soldado son vítimas da súa contorna, da súa situación, dos conflitos que estalan ao seu ao redor…
Na súa maioría, os pequenos son recrutados á forza, pero noutros casos, lembran as organizacións citadas, “existen factores que poden influír para que un neno ou unha nena únase a un grupo armado de maneira ‘voluntaria'”. Toman esta decisión “como unha saída a situacións de pobreza extrema, con limitadas oportunidades de emprego e situacións de inseguridade, nas que a milicia pode proporcionar protección, comida e unha familia substituta”.
Misións Salesianas recoñece que África é o continente onde máis pequenos forman parte de grupos armados e expoñen a súa vida en combates ou ben traballan como cociñeiros, mensaxeiros, carrexadores, espías e, en especial as nenas, como escravas sexuais. “A pobreza, a desestruturación familiar, a exclusión da vida escolar, os malos tratos, o abandono e os secuestros son as principais causas que levan a estes menores a vivir esta situación, que lles rouba a infancia e esnaquízalles a personalidade“, lamenta.
A situación agravouse coa irrupción neste panorama de grupos como Boko Haram ou Estado Islámico, continúa, “que están a utilizar aos menores como escudos humanos e para realizar atentados suicidas”, ademais de obrigarlles “a cometer asasinatos e decapitacións públicas”. “É unha nova ameaza para os nenos, nenas e mozas en países como Nixeria, Iemen ou Siria”, precisa Ana Muñoz, portavoz de Misións Salesianas. Entre os motivos polos que os grupos armados recrutan nenos, esta organización destaca os seguintes:
- Obedecen sen rebelarse.
- Comen menos que un adulto.
- Quéixanse menos.
- Son fáciles de substituír.
- Son fanáticos cunha arma na man.
- Son bos espías.
- Serven de chantaxe e intercambio.
Nenas recrutadas
Todas as situacións son duras. Pero a que afecta as nenas destaca de maneira especial. Polo menos sete dos 18 países que recrutan a menores, utilizan ás nenas como escravas sexuais, en matrimonios forzados ou en conflitos armados. En ocasións, mesmo, danse varias destas situacións á vez, o que as estigmatiza e provoca o rexeitamento das súas familias cando forman parte de programas de reintegración ou se exclúe ás menores, por razóns de xénero, dos programas de desarmamento e rehabilitación. A estas circunstancias únense os problemas de saúde que lles afectan durante o período que permanecen nestes grupos.
Os datos de Nacións Unidas son demoledores: a maioría das nenas recrutadas na República Democrática do Congo eran sometidas a escravitude sexual; en Serra Leona, un 60% foron “bush wives” ou “esposas da selva”; en Colombia rexistráronse matrimonios forzados entre menores e comandantes das FARC. “Moitas veces asenten ao matrimonio por razóns de seguridade, pois o status de esposa dun mando evita que sigan sendo violadas por outros membros do grupo armado”, destacan as organizacións citadas, que aproveitaron o pasado 12 de febreiro para pedir a España que “as iniciativas para acabar co recrutamento de nenos e nenas teñan carácter prioritario dentro do seu papel como membro do Consello de Seguridade de Nacións Unidas”.
Países que recrutan a menores
Estímase que na actualidade ata 51 grupos armados de 18 países e oito gobernos recrutan ou utilizan a pequenos “nas hostilidades armadas internas”: Afganistán, Colombia, Costa do Marfil, Filipinas, Iraq, Líbano, Malí, Nixeria, Myanmar, Paquistán, República Centroafricana, Somalia, Sudán do Sur, Sudán, República Árabe Siria, República Democrática do Congo, Tailandia e Iemen.
O Protocolo facultativo da Convención de Dereitos do Neno relativo á participación de menores en conflitos armados prohibe o recrutamento de nenos. Establece en 18 anos a idade mínima para a participación directa en hostilidades. Ata o momento, 159 países ratificárono (España fíxoo en 2002), 22 non o asinaron nin ratificado e 14 asinárono, pero non o ratificaron. O Protocolo obriga a todos eles a impedir o recrutamento e facilitar servizos de recuperación aos menores desmovilizados.
Cristal, República Centroafricana. Uniuse ao grupo armado de Seleka para defender á súa familia. Seleka detivo e maltratou ao seu irmán maior e non quixo que o mesmo lles sucedese a outros membros. Supervisaba os vehículos e recadaba diñeiro nun posto de control. Agora, con 16 anos, Cristal rexenta un pequeno negocio de venda de cacahuetes.
Héctor e Luís, Colombia. Héctor asegura que “a arma era o mellor xoguete” que tivo porque “era de verdade”. Pola súa banda, Luís, recrutado polas FARC, describe esa etapa como “moi dura porque nunca sabías cando podías caer ferido ou unha bomba podía matarche”.
