Pódese erradicar a pobreza?

A Unión Europea definiu en 1984 ás persoas pobres como “aquelas cuxos recursos (materiais, culturais e sociais) son tan limitados que os exclúen do nivel de vida mínimo considerado como aceptable no Estado Membro no que viven”. De acordo a esta definición, pódese distinguir entre pobreza relativa, cando hai falta ou escaseza dalgunha necesidade, e pobreza absoluta, cando se carece dos estándares mínimos, como nutrición, saúde e vivenda.

A Enquisa de Condicións de Vida (ECV) do Instituto Nacional de Estatística (INE), con datos de 2004, determina que o ingreso medio neto dos fogares españois é de 21.551 euros anuais (7.591 euros por persoa). As comunidades autónomas con maiores ingresos son Madrid (25.493 euros) e Cataluña (24.763 euros), mentres que as comunidades cos ingresos medios por fogar máis baixos son Estremadura (16.470 euros) e Andalucía (18.336 euros). Pola súa banda, a Unión Europea fixa o limiar de pobreza relativa no 60% da mediana dos ingresos por unidade de consumo. Este 60% equivale a 6.347 euros anuais paira un fogar dunha persoa adulta, é dicir, os fogares cuxos ingresos son inferiores a esta cantidade considéranse por baixo do limiar de pobreza relativa.

Segundo os datos do INE, un 19,8% dos fogares españois atópanse nesta situación. Una cifra que apenas variou desde mediados dos anos 90, pero que non revela condicións de extrema necesidade, como as que padece o 3,5% da poboación, senón una situación de risco. En concreto, os grupos que máis preocupan son: as persoas maiores de 65 anos, que nun 29% dos casos viven baixo o limiar de risco de pobreza; os denominados traballadores pobres (11%), que teñen un contrato laboral, pero en condicións de precariedade; as familias numerosas e os fogares monoparentais con menores ao seu cargo. “A situación familiar é máis difícil cando hai menores”, precisa Víctor Renes, responsable do Servizo de Estudos de Cáritas.

Como consecuencia desta situación, nos últimos anos constatouse que cada vez hai persoas máis novas que se sitúan no limiar de risco de pobreza. Por sexo, son as mulleres en idade activa e con menores ao seu cargo, ou as mulleres maiores de 65 anos, as que teñen máis dificultades. Ademais, hai una relación importante entre baixa cualificación, baixa remuneración e precariedade no emprego, “signos e trazos moi importantes da pobreza en España neste momento”, alerta Renes.

Propostas paira afrontar a pobreza

Os expertos consultados coinciden en que a erradicación da pobreza é posible, aínda que conseguilo esixe cambios importantes. O crecemento económico do noso país na última década foi moi positivo, pero o limiar de pobreza non descendeu. Por iso, urxe que ese crecemento vaia acompañado dunha distribución da riqueza e que o gasto social aumente até atender as necesidades de cada colectivo.

Respecto das condicións laborais, é necesaria una remuneración que permita saír do limiar de pobreza e fomentar a incorporación da muller a este mercado. Paira algunhas persoas, especialmente paira as mulleres con menores ao seu cargo, o salario que reciben non é suficiente paira conseguir unhas condicións de vida dignas, polo que se debe mellorar tanto a calidade do emprego como a remuneración. Á súa vez, esta medida debe ir acompañada dunha mellora nos servizos sociais e una atención especial ás persoas inmigrantes, que requiren a axuda dos mesmos servizos sociais que o resto da poboación, pero expoñen un reto importante de integración.

Neste marco, máis dun milleiro de colectivos sociais organizaron a Semana contra a Pobreza, que terá lugar do 15 ao 21 de outubro con mobilizacións en todo o mundo paira reivindicar compromisos que beneficien ás persoas que máis os necesitan. “As enormes diferenzas de riqueza entre os máis ricos e os máis pobres están a aumentar, a pesar de que sería posible acabar coa pobreza, se existise vontade política paira facelo. A riqueza existe, pero está mal repartida”, reclama David Ortiz, vogal da Xunta de Goberno da Coordinadora de ONG paira o Desenvolvemento (CONGDE).

No panorama mundial, as cifras tampouco son alentadoras. Preto de 1.000 millóns de persoas viven con menos dun dólar ao día e, aínda que os Obxectivos de Desenvolvemento do Milenio (ODM) pretenden reducir esta cifra até 420 millóns no ano 2015, as estimacións apuntan a que nesa data aínda haberá 800 millóns de persoas no mundo que vivan con menos dun dólar ao día. “Auque prodúcense certos avances, aínda son insuficientes e non responden os compromisos adquiridos paira a consecución dos ODM”, explica David Ortiz.

Considérase que os tres elementos determinantes paira facer fronte á pobreza mundial son a Axuda Oficial ao Desenvolvemento (AOD), a condonación da débeda externa e as regras do comercio internacional, que se atopan na orixe das principais causas de pobreza. Respecto ao primeiro aspecto, as asociacións sen ánimo de lucro insisten na necesidade de destinar o 0,7% do Produto Interior Bruto a AOD, una esixencia que Nacións Unidas expuxo xa en 1970. “Levamos 30 anos de atraso”, denuncia Ortiz.

Por continentes, África, en concreto África subsahariana, é a rexión do mundo cunha maior porcentaxe de persoas pobres motivado polo feito de que “paga moitísimo máis polos intereses da débeda externa que o que recibe como axuda oficial ao desenvolvemento. Os países ricos recibimos diñeiro do África subsahariana, o cal non pode facilitar en absoluto o seu desenvolvemento”, lamenta Ortiz. Por este motivo, o continente africano é que o que presenta un menor número de avances e o que, ano tras ano, encabeza todas as listas sobre o índice de pobreza.

O coordinador de campañas de Axuda en Acción, Alberto Casado, considera que os ODM permitiron “meter na axenda internacional” a necesidade de erradicar a pobreza, aínda que advirte de que os avances non foron suficientes. É fundamental que, ademais da axuda oficial, cada cidadán e cidadá faga a súa achega e comprométase coa erradicación da pobreza para que ningunha persoa careza, non só de diñeiro, senón da capacidade paira exercer os seus dereitos. “Ese é realmente o indicativo de pobreza. A pobreza vén da exclusión e esta, á súa vez, do non acceso aos dereitos que temos como cidadáns e cidadás”, subliña Alberto Casado, coordinador de campañas de Axuda en Acción.

Neste sentido, é importante contemplar que a pobreza se dá tanto nos países do Sur como no Norte, polo que as accións encamiñadas a paliala deben contemplarse en calquera lugar do mundo. “Cando falamos de pobreza, pensamos no Sur, pero a pobreza tamén existe no Norte, mesmo se fala xa dun Cuarto Mundo”, engade Casado.

O último informe de Unicef sobre ‘Benestar de nenos, nenas e adolescentes nas nacións economicamente avanzadas’ revela que ningún dos países analizados figura no terzo superior das clasificacións paira as seis dimensións de benestar infantil: benestar material, saúde e seguridade, educación, relacións familiares e entre iguais, condutas e riscos, e percepción subxectiva de benestar entre os adolescentes. Só os Países Baixos e Suecia están preto de lograr un dos primeiros postos, o que denota, segundo o estudo, una falta de correlación entre os niveis de benestar infantil e o PIB per capita.

En xeral, o grao de pobreza infantil analízase a partir dos ingresos dos pais, polo que se considera que un neno ou nena é pobre cando a súa familia éo. Pero isto non ocorre sempre. O responsable de Dereitos de Infancia do Comité Español de Unicef, Gabriel González-Bo, recoñece que a pobreza depende en boa parte do ingreso familiar, pero advirte da influencia que tamén ten o gasto. “Pode haber nenos ricos en familias pobres e nenos pobres en familias ricas”, subliña. Por iso, esta organización utiliza outro indicador paira analizar o índice de pobreza infantil: a taxa de mortalidade de menores de cinco anos. Segundo esta, os países máis preocupantes son Serra Leona, Angola e Afganistán, por esta orde. “En África é onde máis pobreza en xeral hai, pero no sur de Asia é onde hai máis nenos pobres”, concreta González-Bo.

En canto ao benestar material, o informe de Unicef aclara que un total de nove países do norte de Europa teñen una taxa de pobreza infantil por baixo do 10%, mentres que en Portugal, España, Italia, Estados Unidos, Reino Unido, Irlanda e Nova Zelandia a pobreza infantil sitúase por encima do 15%. No entanto, estas cifras non significan que nestes países os nenos e nenas sexan máis pobres que no resto, posto que o limiar de pobreza paira una familia en Hungría sitúase aproximadamente en 7.000 dólares, mentres que paira una familia de Estados Unidos sobe até 24.000 dólares.

En saúde e seguridade, menos dun de cada 10.000 mozos europeos falece antes dos 19 anos, aínda que ambos os epígrafes constitúen una da principal preocupación das familias. Así mesmo, a pesar de que nos países ricos cada vez é máis complexo conseguir un traballo ou certa estabilidade financeira, a situación queda lonxe da que se vive nos países máis pobres, onde aproximadamente 72 millóns de nenos e nenas en idade de asistir á escola primaria nin sequera teñen esa oportunidade. Necesítanse 6.000 millóns de dólares anuais para que a educación primaria universal sexa una realidade.

Una vez máis, as peores condicións danse en África Subsahariana. A pesar de que só o 20% dos nenos e nenas de todo o mundo viven nesta rexión, aquí concéntranse a metade das mortes infantís e por complicacións durante o embarazo e o parto. “Por iso, os esforzos deben adecuarse ás distintas realidades locais”, sinalan desde a Alianza Española contra a Pobreza.

A pobreza infantil é especialmente dramática porque adoita ir acompañada dun importante risco de exclusión social e falta de oportunidades. A vulnerabilidade dos menores failles ser un branco fácil de ambas as variables. Especialmente as nenas ven recortados os recursos aos que teñen acceso, debido ás tradicións culturais dalgúns países subdesarrollados ou en vías de desenvolvemento, que favorecen ao sexo masculino. Por iso, é fundamental que se cumpra a Convención dos Dereitos do Neno e que aumente o investimento en infancia, non só porque os nenos e nenas teñen dereitos que deben exercer, senón porque son o futuro de calquera sociedade. “Hai algúns avances e aínda moitas contas pendentes”, conclúe a Alianza.