Máis de dous millóns de nenos en España viven en risco de pobreza ou exclusión social. Isto significa que as súas condicións de vida son precarias e que están expostos a unha maior vulnerabilidade. Implica que carecen de todo o necesario para gozar a infancia de maneira plena. Son pequenos cuxas familias contan con escasos recursos, ás veces non teñen luz nin auga corrente no fogar, enfróntanse a grandes dificultades para sacar adiante os seus estudos ou non poden realizar as mesmas actividades de lecer que outros nenos e mozos por non poder pagalas. Estas condicións levaron a distintas organizacións, como UNICEF e Save the Children, a dar a voz de alarma e pedir un pacto de Estado en contra da pobreza infantil.
Cinco datos sobre a pobreza infantil
No que vai de ano, as noticias acerca da conxuntura económica do país empapáronse de optimismo. Con todo, polo menos dous informes alertaron de que a situación entre a poboación, en especial a infantil, non vai tan ben. UNICEF e Save the Children contabilizaron o número de pequenos en risco de pobreza ou exclusión social, así como as condicións nas que viven e, sobre todo, as carencias ás que se enfrontan.
UNICEF alerta de que 2,3 millóns de nenos están en risco de pobreza e Save the Children eleva esta cantidade a 2,8 millóns de pequenos
Xa en 2012, UNICEF analizou a situación dos menores no noso país. No informe “O impacto da crise nos nenos”, explicaba que a pobreza en España ten rostro infantil e chamaba a atención tanto dos responsables políticos como da sociedade en xeral sobre “a importancia de ter en conta á infancia no contexto de crise”. A pesar diso, nun novo informe feito público hai apenas dous meses, asegura que “a gran maioría de indicadores sociais respecto da situación da infancia non fixeron senón empeorar”.
“A infancia en España 2014. O valor social dos nenos: cara a un Pacto de Estado pola Infancia” pon de relevancia datos impactantes acerca desta realidade no noso país. Refírese a un incremento do risco de pobreza debido a un empeoramento das condicións no fogar dos pequenos e advirte de que, aínda que o desemprego afecta as persoas adultas, as consecuencias recaen directamente nos fillos. Save the Children xa o dixo tamén: a crise impacta máis forte nos menores. Para pór de manifesto estas afirmacións, ambas as organizacións destacan, entre outros, os seguintes datos:
1. Un de cada catro nenos está en risco de pobreza. UNICEF advirte de que viven nun contexto de privación material que fai que a incidencia da pobreza sexa “máis severa e intensa” na infancia. De feito, “os fogares con pequenos son significativamente máis pobres que a media e que os fogares sen eles”, detalla o informe.
2. Un total de 2,3 millóns de nenos (27,5%) están en risco de pobreza ou exclusión social, segundo cálculos do Instituto Nacional de Estatística (INE) recollidos por UNICEF. Save the Children eleva esta cifra a máis de 2,8 millóns de pequenos (33,8%), “o que supón un serio obstáculo para gozar dos dereitos que teñen recoñecidos na Convención sobre os Dereitos do Neno de Nacións Unidas”, precisa no seu informe “2.826.549 Razóns. A protección da infancia fronte á pobreza: un dereito, unha obrigación e un investimento”.
3. O número de fogares con menores e todos os adultos desempregados triplicouse desde 2007. Son case un millón.
4. Un 8,3% dos nenos sofre privación material severa. En 2008 era un 5,5%. En opinión de Save the Children, as iniciativas aprobadas ata o momento foron insuficientes para sacar aos pequenos desta situación.
5. O investimento en bolsas de libros ou os sistemas de préstamo reducíronse un 45% desde 2008, o que ten unha incidencia directa na igualdade no acceso á educación. A falta de financiamento supón carecer do material escolar necesario, mentres que a redución de bolsas de comedor implica deficiencias nutricionais nos menores.
No seu informe, UNICEF recolle como todas estas circunstancias afectan de maneira especial a grupos de pequenos cuxas características lles colocan nunha situación de especial desvantaxe, como son os nenos migrantes, con discapacidade , en risco social ou de etnia xitana. María Teresa Andrés, directora do Departamento de Inclusión Social da Fundación Secretariado Xitano, sinala que “a crise afecta antes, con máis dureza, durante máis tempo e con efectos máis nocivos e duradeiros, ás persoas e grupos que xa estaban en situacións de vulnerabilidade, de pobreza ou de exclusión social, como é o caso de máis de dous terzos da comunidade xitana“. Pola súa banda, Inés de Araoz, coordinadora da Rede Estatal de Infancia con Discapacidade (REID) do CERMI, subliña que se descoñece o número de menores en risco de pobreza ou exclusión social que teñen unha discapacidade, polo que considera “imprescindible” unha recompilación de datos estatísticos para aplicar medidas adecuadas, avalialas e asegurar a súa protección.
Obxectivo: reducir a pobreza infantil
A loita contra a pobreza infantil é un obxectivo común. España contémplao no Programa Nacional de Reformas (PNR) de 2011, onde se compromete a reducir entre 1,4 e 1,5 millóns o número de persoas en risco de pobreza e exclusión social, nun prazo que culminaría en 2019. O Goberno anunciou un fondo extraordinario de 17 millóns para abordar esta situación. Con todo, a xuízo de Alberto Soteres, director xeral de Save the Children no noso país, “aínda que benvido, é insuficiente”. Lamenta que “a escaseza de investimento público en políticas de protección á infancia ten un efecto demoledor sobre os nenos”. “Seguimos estando á cola da UE en investimento en infancia”, recalcaba a comezos de ano.
O Plan Nacional de Acción para a Inclusión Social supón un avance no recoñecemento da pobreza infantil en España
Precisamente, o informe de UNICEF lembra que a Comisión Europea aprobou en febreiro de 2013 a Recomendación “Investir na infancia: romper o ciclo das desvantaxes”, que establece o marco para loitar contra a pobreza infantil. Esta recomendación foi incluída no Plan Nacional de Acción para a Inclusión Social (PENAIN) 2013- 2016, “que supón un avance no recoñecemento do problema da pobreza infantil en España”, aínda que, sinala UNICEF, “adoece de falta de recursos económicos suficientes e de concreción das medidas destinadas de forma específica á infancia”. A organización pide que se destinen ingresos suficientes para que a infancia sexa “unha época de igualdade de oportunidades” que non dependa dos ingresos ou as capacidades dos pais.
O director xeral de Save the Children no noso país estima que este plan carece de medidas específicas e que contempla a pobreza infantil como un obxectivo transversal. Considera ademais que se tomaron outras medidas que, lonxe de contribuír a este fin, minguan “de maneira directa ou indirecta” os recursos para a infancia ou as economías familiares, mentres que o investimento en infancia “está lonxe de considerarse como un investimento”, xa que se destina o 19% do PIB, “3,7 puntos por baixo da media dos países da Unión Europea”. O gasto por habitante sería de 270 euros, cando a media europea chega aos 510 euros.
Un pacto a favor dos dereitos infantís
En 2011, máis dun de cada catro nenos formaba parte do 20% máis pobre da poboación, fronte a pouco menos do 19% das persoas adultas, de acordo cos datos manexados por Save the Children. Por iso é polo que esta organización considerase imprescindible a firma dun pacto en contra da pobreza infantil, que tamén propuxo UNICEF. Con motivo da publicación do citado informe, o Comité español desta organización defendeu este pacto para blindar os dereitos da infancia, reducir a pobreza infantil e garantir a igualdade de oportunidades na educación. O pacto aséntase en tres alicerces:
1. Loita contra a pobreza infantil e a favor da inclusión social da infancia, con medidas adecuadas para iso, como unha axuda universal por fillo a cargo e servizos públicos inclusivos e accesibles.
2. Unha educación inclusiva e de calidade, que combata o abandono e o fracaso escolar, preste apoio educativo, inclúa bolsas de libros e de comedor, así como a promoción do acceso ao ensino no tramo de 0 a 3 anos, entre outras cuestións.
3. Cambios lexislativos para mellorar a situación da infancia, impulsar a súa participación, visibilizar e protexela nos orzamentos. En definitiva, políticas e servizos que impulsen unha mellora das condicións de vida dos nenos.
Para Save the Children, loitar contra a pobreza infantil en España implica realizar un diagnóstico rigoroso, definir unha estratexia común en todos os ámbitos que afectan á infancia, destinar os recursos necesarios e informar acerca daqueles que cada administración asigna á infancia, ademais de elaborar e aprobar un Plan de Apoio ás Familias. Para este último, a recomendación da Comisión Europea debería ser a referencia. A Asociación Española de Pediatría de Atención Primaria (AEPap) apoia as propostas de UNICEF e Save the Children por considerar que este é “un bo momento para tomar conciencia da situación actual da infancia no noso país e reflexionar sobre políticas de mellora”.
