As bibliotecas envórcanse en Internet

De entre os numerosos proxectos que puxo en marcha Google recentemente, hai un que destaca pola súa gran envergadura: Google Print. O popular buscador chegou a un acordo con cinco grandes bibliotecas (as das universidades de Michigan, Harvard, Stanford e Oxford, e a Biblioteca Pública de Nova York) paira dixitalizar e ofrecer en Internet uns 15 millóns de libros de aquí a 2015.

Desde print.google.com pódense realizar procuras sobre o texto completo das obras dixitalizadas, aínda que só é posible consultar íntegras aquelas que estean no dominio público, isto é, as que xa non teñan dereitos de autor. Dos libros con copyright , Google Print ofrece información bibliográfica e fragmentos (en ocasións só a frase ou parágrafo que contén o texto buscado) como vía paira vendelos a través de tendas online como Amazon, Barnes&Nobre.com ou Booksense. Tamén mostra os títulos cedidos polas editoriais, dos que se consulta a páxina onde aparece o texto solicitado e algunhas páxinas anteriores e subseguintes.

Google Print non se limitaa mostrar un ‘pantallazo’ da páxina do libro que contén o texto buscado (que aparece resaltado en cor). Localizado o libro, pódese o repetir a procura ou realizar una nova dentro do mesmo exemplar, ler reseñas e críticas da obra, atopar información relacionada (por exemplo, outras páxinas web que mencionan o libro) coa edición e o editor, compralo online ou situar una biblioteca onde estea dispoñible.

Non se trata, segundo afirma Google, de facilitar a lectura na Rede dun libro de principio a fin, senón de axudar a descubrir novos títulos: “é como ir á libraría e hojear, só que co toque Google”. Como indica na declaración de intencións doutros tantos proxectos, “a misión de Google é organizar a información do mundo”, e neste caso engádese que “moita desa información non está aínda online”, polo que Google Print “aspira a pór o contido dos libros onde se pode atopar de forma máis sinxela, nos resultados de procura de Google”. De feito, o buscador xenérico (google.com) xa coloca na parte superior da páxina de resultados unha icona que mostra enlaces a libros.

Google prevé investir ao redor de 150 millóns de euros paira completar o proxecto, aínda en fase beta (en probas), que seguramente teña continuidade dentro ou fóra do buscador: “A maioría dos coñecementos do mundo dixitalizáronse e estarán dispoñibles de aquí a dúas décadas”, segundo Michael A. Keller, da Biblioteca da Universidade de Stanford, centro onde estudaron os fundadores de Google, Sergey Brin e Larry Page.

Esta ambiciosa iniciativa, que de entrada soa como una gran ferramenta paira difuminar as fronteiras do coñecemento e un magnífico servizo paira a comunidade internauta, recibiuse con certo temor nalgúns círculos culturais e políticos europeos. Que sexa una empresa privada estadounidense, con afán de lucro, a encargada de ‘expandir a cultura’ segundo criterio propio é un desafío a Europa, como expresaba un artigo de Le Monde asinado polo director da Biblioteca Nacional de Francia, Jean-Noël Jeanneney, quen mostra o seu receo ante as intervencións sobre o patrimonio cultural e ante o dominio de EEUU no mundo dixital. Europa pretende reaccionar para que non se amplíe a brecha entre a cultura europea e anglosaxoa, con moita máis presenza en Internet.

“O patrimonio das bibliotecas europeas ten una riqueza e una diversidade sen par. Expresa o universalismo dun continente que, ao longo da súa historia, dialogou co resto do mundo”. Así se expresaban seis dirixentes de países europeos (Francia, Alemaña, Italia, España, Hungría e Polonia) na carta dirixida aos presidentes da UE e da Comisión Europea coa súa proposta paira crear una ‘biblioteca dixital europea’onde envorcar “o patrimonio cultural e científico de Europa nas redes informáticas mundiais”.

É a súa proposición, clara réplica ao proxecto de Google, os líderes europeos advirten de que se ese patrimonio non é accesible desde Internet, “corre o risco de non ocupar mañá todo o seu lugar na futura xeografía dos coñecementos”. A iniciativa manifestábase á vez que se rubricaba un acordo entre 19 bibliotecas nacionais da UEpaira envorcar na Rede as obras máis importantes da cultura europea.

No texto subscrito os directores das bibliotecas nacionais de España, Francia, Alemaña, Austria, Bélxica, Dinamarca, Estonia, Finlandia, Grecia, Hungría, Irlanda, Italia, Lituania, Luxemburgo, Holanda, Polonia, República Checa, Eslovenia, Eslovaquia e Suecia, apoian una iniciativa común dos dirixentes de Europa paira una dixitalización ampla e organizada de obras pertencentes ao patrimonio do vello continente. Ademais dos asinantes, o Reino Unido mostrou o seu apoio á iniciativa, Portugal deu o seu acordo escrito baixo reserva de validación do ministro de tutela e Chipre e Malta manifestaron o seu acordo oral.

O proxecto europeo non só chega máis tarde e como reacción a un Google Print xa en marcha, senón que aínda debe afrontar retos económicos (non se sabe quen se fará cargo do financiamento, aínda que Alemaña recolleu con entusiasmo as críticas de Jeanneney e esixe fondos da UE paira ‘contraatacar’ a Google), de coordinación (paira a selección dos fondos a dixitalizar e evitar redundancias) e, sobre todo, tecnolóxicos, relacionados tanto co sistema de dixitalización como coas ferramentas de arquivo, procura e presentación das obras na Rede. Esta reacción europea, iniciada intelectualmente co artigo de Jeanneney e encabezada despois polo presidente de Francia, Jacques Chirac, suscitou un intenso debate dentro e fóra de Internet.

O propio director da biblioteca nacional francesa expón os termos do debate. “A primeira reacción ante esta perspectiva xigantesca [los 15 millones de libros que pretende digitalizar Google] podería ser o simple e puro xúbilo”, pois “estamos a un punto de que se encarne o soño mesiánico definido a finais do século pasado: todos os saberes do mundo, accesibles gratuitamente a todo o planeta”, escribe Jeanneney. Con todo, alerta de que eses libros serán seleccionados baixo criterios anglosaxóns, o que “confirma o risco dunha dominación esmagadora de América na definición da idea que as próximas xeracións faranse do mundo”.

Críticas dentro de EEUU

A inmensa biblioteca dixital que se propón crear Google tamén se atopou algún obstáculo en Estados Unidos. A Asociación da Prensa Universitaria cre que se trata dunha “infracción a gran escala dos dereitos de propiedade intelectual”. O seu director, Peter Givler, enviou una carta a Google paira protestar contra un proxecto que vai contra os intereses económicos dos seus 125 membros, que publican 750 diarios académicos e 11.000 libros ao ano.

Aínda que Google insiste unha e outra vez en que respectará as leis de propiedade intelectual, non é a primeira vez que recibe críticas. As editoriais John Wiley & Sons e Random House mostraron tamén a súa preocupación pola posible infracción das leis de copyright, e o director da Asociación de Editoriais de EEUU afirmou que non entende “como a compilación deste material por parte dunha compañía con ánimo de lucro pode considerarse un uso xusto”.

A medio camiño entre os que aplauden a iniciativa de Google e os que a miran con desconfianza, ábrese a postura que defende que Google Print non vai en principio contra ninguén, e a súa proposta non hai que vela como una ameaza, senón como un reto que “estimula a reflexión“, segundo defende Hervé Lle Crosnier, profesor da Universidade de Caen.

O escritor, editor e experto en Internet José Antonio Millán, que recolle este debatena súa páxina web, cre que a cultura de Google é “una continuación de toda una ideoloxía de difusión do saber sen elitismos, o cal non foi exactamente o caso europeo”. E aínda que recoñece que o buscador se converteu en algo que preocupa extremadamente, pois “é o medio privilexiado, case monopolístico, de acceso ao saber na Rede”, Google clasifica os contidos culturais europeos “e gaña diñeiro póndoos gratis ao alcance de todos!”.

Paira Millán, a forza de Google atópase en que interpreta e filtra un traballo realizado por todos os internautas, aínda que a súa ferramenta “ocúltase baixo algoritmos que son secreto comercial”. O lingüista pregúntase si vale a pena, como propón Jeanneney, facer un Google europeo (“se puidésemos”), ou si non é mellor miralo ao revés e pensar que diriamos “si Google ofrecese dixitalizar gratis toda a Biblioteca Nacional de España, ou Francia, dándonos una copia do que dixitalice”. En lugar de competir con Google, Millán avoga por axuntar esforzos, como explica no artigo publicado no País “…e Google raptou a Europa”, e investir en:

• Coordinar prácticas de dixitalización, paira evitar que se repitan traballos xa feitos ou que fondos dixitalizados con diñeiro público non estean accesibles.
• Nos seus criterios, paira obter textos nos que se poidan facer procuras en lugar de fotos de libros en liña.
• En normas de amigabilidad ante os buscadores, para que os contidos estean accesibles paira os seus sistemas automáticos de clasificación.
• En sistemas de interoperabilidad de arquivos, descriptores, metadatos…, para que desde as redes bibliotecarias e de investigación todo o panorama europeo sexa accesible.
• En traballos da web semántica, paira aplicar as categorías culturais aos propios datos.
• En utilización de licenzas, que deixen ben claro que uso permítese dar ao patrimonio.
• En programas lingüísticos, que permitan facer procuras usando a lingua natural e salten as barreiras entre idiomas.

Todo o traballo, termina Millán, debería facerse “con estándares abertos, non propietarios, que permitan que as aplicacións crezan a medida que faga falta, e sirvan aos intereses de todos os colectivos, sen pagar royalties ao exterior”. Sen esquecer articular “una política que faga real a tese (contra a que ninguén levantará a voz) de que queremos cultura paira todos”.

Moito máis crítico coa tese de Jeanneney, Javier Candeira, xornalista e editor de Barrapunto, opinaque a resposta francesa é “un plan digitalizador centralizado, facer o seu propio motor de procura (porque Google ten demasiada capitalización bolsista, como se pode ler no artigo orixinal [de Jeanneney]) e, por suposto, unha chea de ampulosa retórica sobre a ‘diversidade cultural’”. A xuízo de Candeira, “non fai falta facer un Google Europeo”, pois “a mera idea de algo tan restritivo é una memez”.

Candeira defende a difusión da cultura sen trabas de ningunha índole: “O que teñen que facer as bibliotecas nacionais é dixitalizar os seus fondos e polos a disposición do mundo, para que os alberguen Arquive.org ou biblioweb.cc, distribúanos os propios cidadáns con Bittorrent, Kazaa, Emule, Freenet; os indexen Google ou Yahoo! (ou Teoma, ou Nutch), e reedítenos Planeta ou Traficantes de Soños, ou a fotocopiadora da esquina. Paira isto hai que dixitalizalos en estándares abertos, e non pór trabas tecnolóxicas ao seu acceso nin molestias legais en forma de copyrights restritivos”.