Bibliotecas públicas dixitais: un ben de todos?

• Autor: Por Jordi Sabaté
• Data de publicación: Xoves, 26deAbrilde2007

Os libros que alberga a Biblioteca Nacional española, e toda a súa rede de bibliotecas públicas, son propiedade dos españois, cuxo mantemento pagan

O Quixote é do dominio público,
unha obra universal sobre a que ninguén ten ningún dereito.
Calquera pode facer unha edición do Quixote en papel e
vendela: non hai que negociar con ningún parente do autor
porque os dereitos de propiedade sobre a obra fai moito que
caducaron. Con todo, todos os libros do Quixote teñen dono,
xa sexa a editorial que os creou, xa o lector que a compra.

Nunha situación similar están
no mundo miles de libros, practicamente todos os clásicos.
Unha cousa é a obra, e outra o soporte na que se atopa. Do
mesmo modo, os libros que alberga a Biblioteca Nacional española,
e toda a súa rede de bibliotecas públicas, son propiedade dos
españois, cuxo mantemento pagan, aínda que en moitos casos
as obras en si estean xa libres de dereitos.

É lícito entón que
a Biblioteca Nacional poña copyright, como está a facer, a
a versión dixital das devanditas obras? Con que
argumento pódese facer isto? Que o novo formato foi
custeado pola devandita institución e non é lícito facer
negocio con elas? Seica non se subvencionan as
dixitalizacións con fondos públicos?

Hai unhas semanas o lingüista e
escritor José
Antonio Millán queixábase amargamente no seu blogue
Jamillan.com do modelo de dixitalización que seguiu
a Biblioteca Nacional co seu enorme
catálogo de libros, revistas e outras publicacións: se
converten nun arquivo de imaxe en formato PDF que conta cun
programa de recoñecemento
óptico de caracteres (OCR) para rastrexar dentro do
documento.

Pero o acceso aos devanditos documentos é
especialmente complexo (na maioría dos casos, as
dixitalizacións por encargo, débese encher un formulario de
petición expondo os motivos polos que se desexa copia de
a obra) e cando se consegue, o usuario atópase que non pode
realizar ningún tipo de copia nin cita do que se atopa
no arquivo sen o permiso expreso da Biblioteca Nacional.

Ou polo menos iso é o que se pode
inferir. Como explica Millán: “O pé de cada páxina
leva o copyright da Biblioteca Nacional”.

A continuación
pregúntase: “Seica a obra, polo feito de
dixitalizarse, xa non está no dominio público? A
dixitalización está a servir na práctica
para privatizar un contido que era libre de dereitos?”

Nos comentarios a este post de José
Antonio Millán argumentábanse diversos motivos polos que
as obras das bibliotecas públicas dixitalizadas poderían
estar suxeitas a copyright, con especial fincapé no feito de
que unha cousa é a obra e outra a súa versión dixital, e que esta
ao parecer pode estar suxeita á reserva de todos os
dereitos de propiedade para evitar calquera uso ilícito sobre
a mesma.

Pero o que Millán critica é
precisamente que se poñan trabas ao uso de algo que, como mínimo,
debería ser de libre acceso a todos os españois,
posto que ese é o fin das bibliotecas por unha banda. Por
o outro, alega que por moito que se pretenda protexer unha obra
dixitalizada dun suposto uso ilegal por parte de quen non están
autorizados a iso, a obra orixinal é patrimonio público, e
por tanto suponse que a dixitalización conta co
consentimento dos seus lexítimos propietarios, os españois.

É lícito pechar o
acceso a un obxecto aos propietarios do mesmo simplemente porque
este cambia de formato? E, sobre todo, como insiste Millán,
é coherente co obxectivo principal das
dixitalizacións? “No canto de alentar á difusión ou
mesmo ao negocio (como propugnaban os ministros
de Cultura europeos [en abril de 2005 cuando salieron en defensa
dun proxecto de dixitalización europeo que hicera fronte ao
proxecto de Google, ao que consideraban nesgado
cara ao mundo anglosaxón]) a partir dos fondos
propiedade de todos, aprovéitase a dixitalización
para encerralos entre catro cadeados?” , interrógase.

Suponse que a Biblioteca Dixital
Europea, o proxecto que está detrás deste vasto
programa de dixitalizacións, ten como obxectivo facilitar o acceso
dos cidadáns ao patrimonio bibliográfico, non regulalo e
mesmo impedilo.

Unha das voces máis autorizadas
nestes temas, a avogada e ex subdirectora de Patrimonio.es, Ana
Nistal, explica nun post no blogue de Millán que adoita ser
normal aplicar o copyright ás obras estatais dixitalizadas e que
así, a versión dixital deixa de ser de dominio público.
“Probablemente, ninguén se vai a molestar en comprobar de onde
sacouse a copia, a menos que se cite a fonte orixinal (que,
como se di nos comentarios, sería o correcto); pero se
identifícase a fonte, legalmente poden reclamarche”,
explica.

“Bonito paradoxo!”,
engade, “se cumpres coa ética, o probable é
que topes coa lei”. Ao parecer, segundo Nistal, é
práctica común en moitos sectores onde se dixitalizan
documentos de dominio público, deixar erratas ex-profeso para
‘cazar’ a posibles infractores.

Nistal aclara que en principio a lei
ampararía un certo uso dos arquivos dixitalizados da
Biblioteca Nacional por parte dos usuarios: “Por unha banda, se
úsase para fins non lucrativos, estariamos a falar de copia
privada e sería lexítimo (aínda que xa sabemos que moitos
pretenden que o que pasa por Internet non é copia privada, pero esa
é outra batalla…). Se se pretende usar para fins comerciais
(aínda que sexa porque se inclúe nunha páxina na que hai
publicidade), de novo podería ser demandado legalmente”.

Respecto deste último suposto,
Millán veo como unha restrición incoherente e
inxusta. “E se unha empresa quere vender baixo a forma
de libro tradicional, de papel, unha obra sen dereitos, cuxo exemplar
ten custodiado a Universidade Complutense?”, pregúntase en
outro
post para a continuación responderse: “Pois
estupendo! Esa empresa dará servizo ao lector (que lerá
un belo volume, no canto dun conxunto de folios impresos), gañará
diñeiro como editorial, gañará tamén diñeiro o libreiro
e o distribuidor, e a cultura difundirase… Non se me
ocorre mellor panorama que o de decenas de editoriais sacando ao
mercado os nosos tesouros bibliográficos, obras hoxe
inencontrables, porque a dixitalización levada a cabo por
unha institución pública fíxoo posible.”

Precisamente o comentario de José
Antonio Millán vén a colación porque o da
Biblioteca Nacional non é o primeiro conflito xurdido a raíz
das dixitalizacións de fondos bibliográficos públicos.
O pasado setembro anunciouse un acordo entre Google e a
Universidade Complutense de Madrid para dixitalizar a súa biblioteca, unha
das máis importantes do país. O acordo explicaba
que Google encargaríase da dixitalización e como
consecuencia da mesma obteríanse dúas copias, unha a
disposición do buscador e outra propiedade da universidade.

Marco Marinucci, director do servizo
de dixitalizacións de textos de Google (Google Book Search), explicou
posteriormente a CONSUMER EROSKI que as obras dixitalizadas non
suxeitas xa a dereitos de autor serían postas a disposición
pública polo buscador. Pola súa banda, a Complutense
explicaba na súa páxina web que se reservaba os dereitos de
uso sobre a copia que lle correspondía en propiedade, pero que
en ningún caso podía ser usada con ánimo de
lucro.

De novo os fondos bibliográficos
da Universidade Complutense son de dominio público e
propiedade de todos os españois en tanto que contribuíntes a
o seu mantemento, e de aí o conflito. Como explicaba no seu
momento Javier Candeira, editor de Barrapunto ,
nesta web: “Esperemos que o acceso aos libros
dixitalizados sexa de maneira libre, para que calquera poida
descargalos e facer o que queira con eles. Se non é así, trátase simplemente de lectura gratuíta a través da web”.