A Biblioteca Dixital Europea, ideadacomo respostaá iniciativa Google Print para dixitalizar 15 millóns de librosen 15 anos, está en marcha. O seu resultado sonlibros en formato PDF que a pesar de ser patrimonio doscidadáns de cada estado, que os manteñen cos seus impostos, nonsempre están a libre disposición dos mesmos. Eé que unha creación do dominio público e propiedade de todospode pasar, por obra e graza da dixitalización, a terun novo copyright que peche o paso ao seu libre uso. Éese o caso de España?
Os libros que alberga a Biblioteca Nacional española, e toda a súa rede de bibliotecas públicas, son propiedade dos españois, cuxo mantemento pagan
O Quixote é do dominio público,unha obra universal sobre a que ninguén ten ningún dereito.Calquera pode facer unha edición do Quixote en papel evendela: non hai que negociar con ningún parente do autorporque os dereitos de propiedade sobre a obra fai moito quecaducaron. Con todo, todos os libros do Quixote teñen dono,xa sexa a editorial que os creou, xa o lector que a compra.
Nunha situación similar estánno mundo miles de libros, practicamente todos os clásicos.Unha cousa é a obra, e outra o soporte na que se atopa. Domesmo modo, os libros que alberga a Biblioteca Nacional española,e toda a súa rede de bibliotecas públicas, son propiedade dosespañois, cuxo mantemento pagan, aínda que en moitos casosas obras en si estean xa libres de dereitos.
É lícito entón quea Biblioteca Nacional poña copyright, como está a facer, aa versión dixital das devanditas obras? Con queargumento pódese facer isto? Que o novo formato foicusteado pola devandita institución e non é lícito facernegocio con elas? Seica non se subvencionan asdixitalizacións con fondos públicos?
Queixas desde a blogosfera
Hai unhas semanas o lingüista eescritor JoséAntonio Millán queixábase amargamente no seu blogueJamillan.com do modelo de dixitalización que seguiua Biblioteca Nacional co seu enormecatálogo de libros, revistas e outras publicacións: seconverten nun arquivo de imaxe en formato PDF que conta cunprograma de recoñecementoóptico de caracteres (OCR) para rastrexar dentro dodocumento.
José Antonio Millán: “Seica a obra, polo feito de dixitalizarse, xa non está no dominio público? A dixitalización está a servir na práctica para privatizar un contido que era libre de dereitos?”
Pero o acceso aos devanditos documentos éespecialmente complexo (na maioría dos casos, asdixitalizacións por encargo, débese encher un formulario depetición expondo os motivos polos que se desexa copia dea obra) e cando se consegue, o usuario atópase que non poderealizar ningún tipo de copia nin cita do que se atopano arquivo sen o permiso expreso da Biblioteca Nacional.
Ou polo menos iso é o que se podeinferir. Como explica Millán: “O pé de cada páxinaleva o copyright da Biblioteca Nacional”.
A continuaciónpregúntase: “Seica a obra, polo feito dedixitalizarse, xa non está no dominio público? Adixitalización está a servir na prácticapara privatizar un contido que era libre de dereitos?”
Nos comentarios a este post de JoséAntonio Millán argumentábanse diversos motivos polos queas obras das bibliotecas públicas dixitalizadas poderíanestar suxeitas a copyright, con especial fincapé no feito deque unha cousa é a obra e outra a súa versión dixital, e que estaao parecer pode estar suxeita á reserva de todos osdereitos de propiedade para evitar calquera uso ilícito sobrea mesma.
Un acto incoherente
Pero o que Millán critica éprecisamente que se poñan trabas ao uso de algo que, como mínimo,debería ser de libre acceso a todos os españois,posto que ese é o fin das bibliotecas por unha banda. Poro outro, alega que por moito que se pretenda protexer unha obradixitalizada dun suposto uso ilegal por parte de quen non estánautorizados a iso, a obra orixinal é patrimonio público, epor tanto suponse que a dixitalización conta coconsentimento dos seus lexítimos propietarios, os españois.
É lícito pechar o acceso a un obxecto aos propietarios do mesmo simplemente porque este cambia de formato? E, sobre todo, como insiste Millán, é coherente co obxectivo principal das dixitalizacións?
É lícito pechar oacceso a un obxecto aos propietarios do mesmo simplemente porqueeste cambia de formato? E, sobre todo, como insiste Millán,é coherente co obxectivo principal dasdixitalizacións? “No canto de alentar á difusión oumesmo ao negocio (como propugnaban os ministrosde Cultura europeos [en abril de 2005 cuando salieron en defensadun proxecto de dixitalización europeo que hicera fronte aoproxecto de Google, ao que consideraban nesgadocara ao mundo anglosaxón]) a partir dos fondospropiedade de todos, aprovéitase a dixitalizaciónpara encerralos entre catro cadeados?” , interrógase.
Suponse que a Biblioteca DixitalEuropea, o proxecto que está detrás deste vastoprograma de dixitalizacións, ten como obxectivo facilitar o accesodos cidadáns ao patrimonio bibliográfico, non regulalo emesmo impedilo.
Unha das voces máis autorizadasnestes temas, a avogada e ex subdirectora de Patrimonio.es, AnaNistal, explica nun post no blogue de Millán que adoita sernormal aplicar o copyright ás obras estatais dixitalizadas e queasí, a versión dixital deixa de ser de dominio público.“Probablemente, ninguén se vai a molestar en comprobar de ondesacouse a copia, a menos que se cite a fonte orixinal (que,como se di nos comentarios, sería o correcto); pero seidentifícase a fonte, legalmente poden reclamarche”,explica.
Ana Nistal: “Bonito paradoxo! Se cumpres coa ética, o probable é que topes coa lei”
“Bonito paradoxo!”,engade, “se cumpres coa ética, o probable éque topes coa lei”. Ao parecer, segundo Nistal, épráctica común en moitos sectores onde se dixitalizandocumentos de dominio público, deixar erratas ex-profeso para‘cazar’ a posibles infractores.
Nistal aclara que en principio a leiampararía un certo uso dos arquivos dixitalizados daBiblioteca Nacional por parte dos usuarios: “Por unha banda, seúsase para fins non lucrativos, estariamos a falar de copiaprivada e sería lexítimo (aínda que xa sabemos que moitospretenden que o que pasa por Internet non é copia privada, pero esaé outra batalla…). Se se pretende usar para fins comerciais(aínda que sexa porque se inclúe nunha páxina na que haipublicidade), de novo podería ser demandado legalmente”.
O precedente da Complutense
Respecto deste último suposto,Millán veo como unha restrición incoherente einxusta. “E se unha empresa quere vender baixo a formade libro tradicional, de papel, unha obra sen dereitos, cuxo exemplarten custodiado a Universidade Complutense?”, pregúntase enoutropost para a continuación responderse: “Poisestupendo! Esa empresa dará servizo ao lector (que leráun belo volume, no canto dun conxunto de folios impresos), gañarádiñeiro como editorial, gañará tamén diñeiro o libreiroe o distribuidor, e a cultura difundirase… Non se meocorre mellor panorama que o de decenas de editoriais sacando aomercado os nosos tesouros bibliográficos, obras hoxeinencontrables, porque a dixitalización levada a cabo porunha institución pública fíxoo posible.”
Marco Marinucci, director de Google Book Search, explicou a CONSUMER EROSKI que as obras dixitalizadas non suxeitas xa a dereitos de autor serían postas a disposición pública polo buscador
Precisamente o comentario de JoséAntonio Millán vén a colación porque o daBiblioteca Nacional non é o primeiro conflito xurdido a raízdas dixitalizacións de fondos bibliográficos públicos.O pasado setembro anunciouse un acordo entre Google e aUniversidade Complutense de Madrid para dixitalizar a súa biblioteca, unhadas máis importantes do país. O acordo explicabaque Google encargaríase da dixitalización e comoconsecuencia da mesma obteríanse dúas copias, unha adisposición do buscador e outra propiedade da universidade.
Marco Marinucci, director do servizode dixitalizacións de textos de Google (Google Book Search), explicouposteriormente a CONSUMER EROSKI que as obras dixitalizadas nonsuxeitas xa a dereitos de autor serían postas a disposiciónpública polo buscador. Pola súa banda, a Complutenseexplicaba na súa páxina web que se reservaba os dereitos deuso sobre a copia que lle correspondía en propiedade, pero queen ningún caso podía ser usada con ánimo delucro.
De novo os fondos bibliográficosda Universidade Complutense son de dominio público epropiedade de todos os españois en tanto que contribuíntes ao seu mantemento, e de aí o conflito. Como explicaba no seumomento Javier Candeira, editor de Barrapunto ,nesta web: “Esperemos que o acceso aos librosdixitalizados sexa de maneira libre, para que calquera poidadescargalos e facer o que queira con eles. Se non é así, trátase simplemente de lectura gratuíta a través da web”.
Sobre como deberían estarregulados os dereitos das versións dixitais das obraspúblicas non hai un acordo total. Algúns expertos, como AnaNistal, opinan que a situación podería remediarsecambiando os copyright por licenzas CreativeCommons, que permiten, a elección, a libre difusión,negocio e mesmo modificación das obras sempre que se citea fonte orixinal.
Moitos outros ven como un retrocesosocial e cultural o feito de pór licenzas á versióndixital dunha obra de propiedade pública, en especial candoo proceso de dixitalización tamén foi pagado poloscidadáns (tal é o caso da Biblioteca Nacional aínda que non oda Complutense, onde o diñeiro o pon Google, unha empresaprivada) e reclaman a libre difusión das obrasdixitalizadas sen ningún tipo de restricións.
A este respecto, Javier Candeiracomentaba nun post en Barrapunto, criticando o proxecto de dixitalización cultural francésGallica: “Nada sería mellor para a cultura francesa epara a diversidade cultural que os editores puidesen usar oscontidos de Gallica comercialmente, da maneira que fose. Senpermiso previo”.
