Juan Varela é consultor e un dos maiores expertos en medios de comunicación de España. Desde o seu blogue Xornalistas 21 describe puntualmente a evolución da información na Rede e dá noticia da revolución que se está producindo neste sector nos últimos anos. Para Varela, os blogues transcenden o mero feito informativo para constituírse nun instrumento de control da sociedade por parte dos cidadáns.
Son diarios dixitais persoais ou colectivos que revolucionaron a comunicación na Rede, non só entre os cidadáns senón tamén entre os medios. Son o primeiro formato de comunicación completamente nativo de Internet e combinan a capacidade de publicar información, opinión e contidos multimedia de maneira fácil e actualizada, cun alto aproveitamento do hipertexto e con características da comunicación interpersoal. De aí o seu carácter revolucionario: calquera pode publicar as súas informacións e opinións dándolles gran difusión á vez que manteñen un carácter persoal moi apreciado no ciberespazo. De aquí xorden dúas ideas crave: a importancia da transparencia e a confianza, dous conceptos que substitúen na blogosfera á obxectividade e a credibilidade dos medios tradicionais, cada día máis en cuestión.
Os blogues expandiron a idea da información como conversación creando redes sociais e comunidades virtuais e, por tanto, democratizando a información porque xa non está dominada só polos medios e polas fontes institucionais. Pero ademais revitalizaron a conversación entre os cidadáns acerca da cousa pública, da política, dos acontecementos importantes, creando unha conciencia e un debate político que xa moitos crían esgotado nestes tempos de democracias abstencionistas e dominadas polos grandes partidos. Os blogues son unha revolución democrática da información e a comunicación cívica. Un filósofo pragmatista norteamericano, John Dewey, propuña recuperar o diálogo público para fortalecer a democracia, como máis tarde faríao a Escola de Francfort e Jurgen Habermas, especialmente. Agora, coa tecnoloxía dos medios sociais, é posible. E ese foi o gran impacto dos blogues na información e a política.
Os blogues expandiron a idea da información como conversación creando redes sociais e comunidades virtuaisCrecen porque cada vez máis persoas escríbenos e lenos. Sobre todo persoas con coñecementos sobre asuntos determinados ou testemuñas de sucesos de importancia que se animan a contar as súas experiencias e a participar nesta conversación. Ademais, tanto os medios como os políticos e as empresas déronse conta da súa poder e están aos adoptar con rapidez. A primeira consecuencia é a invasión da blogosfera orixinal (transparente e partidista pero non paga nin mediatizada; libre aínda que con ideas propias e un grao de activismo moi alto) por outra que participa dos códigos dos medios, a publicidade, as relacións públicas e a mercadotecnia. O fenómeno converteuse nun formato para moitos cuxo propósito para estar na conversación non é participar dun diálogo aberto, senón orientalo e condicionalo. Veremos como dixire ese cambio a blogosfera e como os cidadáns articulan mecanismos para identificar e orientarse nese novo escenario de ‘blogues non inocentes’.
O formato blogue varía constantemente e seguirá facéndoo. Tanto nos contidos como no estilo. E farao moito máis, sobre todo co uso de máis ferramentas sociais e un maior emprego da multimedia.
Xa o vimos. O gran despegamento dos blogues produciuse con acontecementos políticos: primeiro coa guerra de Iraq, logo coa campaña electoral das primarias norteamericanas en 2003 e 2004, despois en España coas autonómicas vascas e logo coas galegas. En Cataluña existe unha blogosfera política moi activa que creceu coa discusión do proxecto de reforma do Estatuto. En Chile, a candidata socialista, Michelle Bachelet, é a primeira aspirante á presidencia con blogue de campaña. Os políticos utilizarán os blogues nas campañas, e máis aló, para estar en contacto cos seus votantes, cos seus militantes e cos medios. A maioría prefiren a televisión e a moitos lles custa o diálogo directo e tragar con repróchelos e demandas que se poden topar nos comentarios, pero os blogues son escritos e lidos polos cidadáns máis activos, os ‘superusuarios’, que se converten en líderes de comunidades virtuais e teñen gran influencia noutros.
Os blogues de políticos que ocupan postos de responsabilidade serven tamén para manter un contacto permanente coa prensa ou cos sectores sobre os que lexislan ou toman decisións. Evidentemente, cando máis de primeira man poidan os cidadáns coñecer os pensamentos e proxectos dos seus mandatarios, mellor. Pero tampouco se debe perder de vista o labor de contraste, control e mediación das mensaxes políticas realizada polos xornalistas profesionais e os medios. O criterio social terá agora que facer ese labor.
En Chile, a candidata socialista, Michelle Bachelet, é a primeira aspirante á presidencia con blogue de campaña
A mercadotecnia a través dos ‘consumidores evanxelistas’ ou ‘prosumers’, como son chamados, está a desenvolverse con forza porque é barato, corporativo, achega boa imaxe (de transparencia e modernidade) e vai dirixido aos consumidores máis esixentes e activos. Suporá unha variación importante dos canons publicitarios e do tipo de mensaxes que se difunden, pero non estou seguro de que vaia a producir mellor publicidade, senón distinta. En todo caso é moi difícil enganar aos máis esixentes e mellor informados, así que todo o que sexa dar información sobre os produtos e servizos fronte ás mensaxes de impacto ou as puras campañas de imaxe emocional será unha variación cualitativa para a publicidade e o mercado.
Os grandes medios son os máis capacitados para producir grandes cantidades de información de calidade e relevante. As boas redaccións seguen cumprindo ese papel e seguirano facendo, pero nos blogues aparecen algúns elementos de gran interese respecto dos contidos como son, por exemplo, os especialistas: autores con gran coñecemento dos temas que abordan por cuestións profesionais. Son moi interesantes polos datos e xuízos que achegan. Outro personaxe de interese nos blogues é o protagonista: xente próxima a determinados acontecementos; testemuñas presenciais, ou moi próximos á información, que achegan esa visión de contacto coa información moitas veces ausente no xornalismo tradicional. A proximidade é sempre un valor informativo e o relato en primeira persoa é moitas veces imbatible. Opinións á marxe: os medios dependen do mínimo común denominador. Están obrigados pola súa procura de audiencia, unha obrigación que non teñen os blogues, polo menos o non comerciais. As opinións extremas en calquera sentido, as situadas fóra da corrección social e política son moi difíciles de atopar nos grandes medios. Na blogosfera atópanse. Aos poucos, os blogues van calando na axenda informativa tradicional. O 28% dos xornalistas norteamericanos xa confían nos blogues como fonte. En España son moitos menos, pero crecen. Nalgunhas áreas de cobertura o seguimento das bitácoras é xa indispensable.
É a información publicada directamente por cidadáns con intención de que chegue a máis xente que a mera comunicación interpersoal. Pero eu prefiro falar de ‘Xornalismo 3.0’ na contorna dos blogues e os medios sociais, porque é unha definición máis coutada ao estadio de socialización da información a través de medios dixitais mediante a publicación de información por xornalistas non profesionais ou por xornalistas á marxe dos medios. ‘Xornalismo 3.0’ é a socialización da información xornalística a través dunha conversación virtual na que os participantes interveñen na propia mensaxe. Ten características de confianza en lugar de autoridade, transparencia no canto de credibilidade, subxectividade contra obxectividade, estilo non informativo, mensaxe non lineal e alta interactividade que a fan diferente da producida e difundida polos medios. Non todos os blogues son xornalismo, para que o sexan deben ter certa vocación informativa e de continuidade.
Tanto os medios como os políticos e as empresas déronse conta do poder dos blogues e están aos adoptar con rapidezO problema non é se os blogues son máis cribles que os medios. Uns si e outros non, como os medios. O problema é atopar os instrumentos adecuados para descubrilo. O criterio social é un bo filtro, pero un lector de blogues necesita saber e percibir máis cousas sobre o autor para determinar se o que le é información, opinión ou un simple rumor. O nivel de ligazóns e a súa autoridade informativa (a confianza que merecen) é outro factor importante. O detalle e a documentación sempre dan credibilidade, como nas informacións xornalísticas tradicionais.
Non se me ocorren máis criterios que os da propia audiencia e comunidade de lectores dun blogue. Os medios sociais son radicalmente libres e deben seguir séndoo. Pola liberdade de expresión de cada cal. Nin sequera están suxeitos polas normas do xornalismo e das redaccións ou organizacións produtoras de información. Nese sentido, son como a conversación interpersoal. Os límites están na responsabilidade individual e a lei no que respecta a delitos (inxurias, calumnias, dereito á intimidade e a imaxe, etc.), igual que nos medios.
Todos os xornalistas, editores e responsables de medios están moi preocupados, uns polo negocio, outros polos cambios na audiencia, outros polas modificacións na propia información. O problema é como responder: que hai que facer para manter os criterios, estilos e valores do xornalismo. E tamén o modelo de negocio. Non só na prensa, máis afectada que os medios audiovisuais, senón nestes tamén, porque a audiencia e os ‘superusuarios’ creadores e participantes en medios sociais son moi capaces de producir bos produtos multimedia. Ademais, novas empresas e emprendedores utilizan xa as novas tecnoloxías para cambiar a forma na que a xente ve televisión ou escoita a radio.
O papel sobrevivirá, pero o produto será distintoO papel sobrevivirá, pero o produto será distinto. Creo que o futuro está en produtos de gran calidade nun soporte inigualable para a lectura, por moito que melloren as pantallas. Pero tamén queda un prometedor futuro para os diarios gratuítos, que son a nova prensa popular.
Obviamente deberán cambiar o estilo, os contidos e o formato. Imos a diarios de máis texto, pensados para lectores, con máis profundidade informativa e un deseño e unha información gráfica moi coidada. O estilo debe ser de maior calidade literaria e adecuado a unha información máis analítica e repousada, porque as noticias xa estarán na web, e noutros medios dixitais e audiovisuais, de maneira moito máis inmediata. O que non ten sentido é a redundancia que hoxe se produce entre moitos medios dixitais e tradicionais.
Non creo que exista; creo que existirán moitos medios ideais en función dos diferentes públicos e lectores. A gran vantaxe da rebaixa de custos de distribución e produción da era dixital, a interactividade, a capacidade das redes sociais para compartir contidos e experiencias fan posible a aparición de medios de nicho que ata agora non tiñan viabilidade económica, sen a cal é imposible manter un medio independente e de calidade. Algunhas características si me parecen esenciais: proximidade ao seu público e os seus intereses, alta capacidade de interactividade e resposta informativa, moita calidade, capacidade de crear axenda informativa e de absorber e traducir en información a axenda suxerida polos lectores, contidos multimedia e unha gran marca.
