Sen pretender caer na ciencia ficción, pódense formular varias hipóteses sobre a combinación de medicamento e novas tecnoloxías. As vantaxes únense aos perigos, porque alí onde está a información útil, tamén pode haber inexactitud, rumor ou fraude. O doutor Miguel Anxo Mayer, unha autoridade neste terreo fronteirizo e novo, é o responsable do proxecto Web Médica Acreditada, que ten como fin separar os sitios que garanten á cidadán información de calidade doutros de dubidosa seriedade. CONSUMER EROSKI entrevistoulle para saber cales son as liñas vermellas no ámbito da sanidade virtual.
Web Médica Acreditada (WMA) é un programa de certificación e calidade de páxinas web con información médica, promovido polo Colexio oficial de Médicos de Barcelona, cuxo obxectivo fundamental é ofrecer o apoio necesario para que tanto os profesionais como os pacientes, e o público en xeral, utilicen Internet da forma máis segura e adecuada. O fin último é que estes sitios web se convertan nunha ferramenta complementaria na relación entre médico e paciente, e contribúan a crear unha comunidade virtual de confianza.
Ante a gran diversidade da calidade da información e servizos de saúde ofrecidos a través de Internet, tanto asociacións de pacientes, como gobernos e sociedades científicas e de profesionais víronse na necesidade de elaborar mecanismos de control e asesoramento para unha utilización adecuada de servizos baseados en Internet.
“Cando se ofrezan servizos de consultas en liña, débese facer referencia ás limitacións que supoñen os mesmos”
Para que un sitio web poida recibir a acreditación de WMA, é indispensable que os responsables médicos do sitio acepten as condicións do Código de Deontología Médica e do Código de Conduta de WMA. Entre as principais recomendacións que deben cumprir as páxinas web con información de saúde, destacan o compromiso de cumprir coas recomendacións éticas e legais da profesión aplicadas á contorna de Internet e o cumprimento dun conxunto de criterios de calidade.
A identificación clara dos responsables da web e a actualización dos contidos, onde se especifique a súa orixe e autoría. Ademais, débese estruturar a páxina de forma comprensible, con estándares de accesibilidade. Doutra banda, cando se ofrezan servizos de consultas en liña, débese facer referencia ás limitacións que supoñen os mesmos. Calquera información web obtida polos pacientes debe ser comentada co profesional de referencia, cunha dirección de correo electrónico de modo visible. Por suposto, débese indicar o tratamento que recibirán os datos que se obteñan do usuario a través dos formularios que se cumprimenten nas súas páxinas e hai que asegurar a confidencialidade dos mesmos.
No momento no que unha web cumpre cos requisitos do Código de Conduta de WMA obtén o selo de acreditación, que adoita estar visible na páxina principal. Desde ese instante, adóptase o compromiso de continuar a adaptación ás normas do código para garantir uns mínimos de calidade. Cada ano, as páxinas acreditadas revísanse para a súa reacreditación.
“Cada ano as páxinas web acreditadas revísanse para a súa reacreditación”Neles reflíctese o compromiso dos seus responsables no cumprimento e seguimento dos criterios de calidade recomendados, éticos e legais, e que se aplican en todas as actividades nas que se impliquen profesionais médicos. Web Médica Acreditada contribúe a referendar ese compromiso e a canalizar as dúbidas e queixas que xurdan por parte dos usuarios.
Para os usuarios supón unha garantía. Con todo, ademais desta confianza, debido ás limitacións propias de Internet e para garantir un bo uso da información, é importante seguir a norma xeral de comentar co médico ou profesional sanitario de referencia calquera dúbida ou decisión que afecte á saúde. Así se evita que se base unicamente en información obtida a través de Internet.
“É importante seguir a norma xeral de comentar co médico ou profesional sanitario de referencia calquera dúbida ou decisión que afecte á saúde”
A calidade da información médica en Internet é moi variable. Isto pode posibilitar que, nalgunha ocasión, os internautas confíen nalgunhas recomendacións ou consellos inadecuados que lles poidan ocasionar problemas de saúde. Xa se utiliza o termo “HealthWorldWeb”, no canto da “WorldWideWeb”, para sinalar a dimensión que adquiren cada vez máis os servizos de saúde en Internet. Moitas páxinas web conteñen información de interese e confianza, de moi diversa natureza; xa sexan científicas, de divulgación, de asociacións de pacientes, institucionais, etc.
Pero poden darse diferentes formas de fraude e picaresca que se aproveitan da necesidade e o desamparo das persoas enfermas ou dos seus familiares. Problemas como o cancro ou as dietas de adelgazamento son o obxectivo máis habitual destas fraudes. É moi difícil, por tanto, definir unha porcentaxe de sitios fiables e, aínda que o número de páxinas de gran calidade é alto, depende de diversos factores, como o tema ou a orixe da información. Neste punto poderíase aplicar o refrán “non é ouro todo o que reloce”.
“Tanto Google como calquera outro buscador poden ser ferramentas de gran axuda para realizar consultas xerais sobre aspectos relacionados coa saúde”Tanto Google como calquera outro buscador poden constituírse como ferramentas de gran axuda para realizar consultas xerais sobre aspectos relacionados coa saúde e, por tanto, debemos esperar que unha adecuada utilización desta información achegar grandes beneficios. Un deles sería favorecer unha maior información sobre saúde entre a poboación e así canalizar por esta vía actividades educativas e de prevención para a toda a cidadanía.
Pódese fomentar a vida saudable entre os máis novos ou facilitar o seguimento e control dos pacientes da terceira idade ou con enfermidades crónicas. Tamén simplificar determinadas tarefas administrativas. Con todo, tal e como se sinalou, ante páxinas web dunha calidade e orixe tan diversa, e dada a complexidade dos síntomas e enfermidades, sempre debe consultarse cun profesional sanitario, antes de tomar unha decisión que afecte á saúde, e ao médico en concreto para o diagnóstico e interpretación de calquera síntoma que se padeza.
Se se ten en conta a repercusión que Internet pode ter no público xeral en temas de saúde, é de vital importancia destacar que a información que se atopa na Rede non substitúe, senón que en todo caso complementa, a relación entre médico e paciente; nunca pode substituír ao diagnóstico realizado por un médico, a quen debe consultarse sempre ante calquera síntoma de enfermidade.
“Se escribimos en Google a palabra “saúde”, obtemos máis de 100 millóns de ligazóns relacionadas”
Internet constitúe unha fonte extraordinaria e inesgotable de información; pode contribuír a mellorar o coñecemento sobre saúde de pacientes e público en xeral. Se escribimos en Google a palabra “saúde”, obtemos máis de 100 millóns de ligazóns relacionadas. Con todo, este exceso de información, e a falta de criterio para a súa xestión, pode xerar ansiedade e preocupación infundada entre determinadas persoas.
Son usuarios que utilizan a Rede como un procedemento de diagnóstico baseado nuns hipotéticos síntomas, unha práctica que dá lugar en ocasións a unha nova tendencia denominada “cibercondría”. Este problema relaciónase con persoas que padecen hipocondría e atopan en Internet unha forma fácil e accesible para obter información sobre os síntomas e problemas de saúde que perciben, ou cren percibir, aínda que así aumentan aínda máis a súa angustia.
A ansiedade destas persoas por coñecer o significado de calquera pequeno síntoma ou sensación pode levarlles a crer que padecen algunha enfermidade e, nalgúns casos, a autodiagnosticarse ou automedicarse a partir da información que atopan en sitios web de dubidosa procedencia. Nestes casos, é necesario acudir ao médico e seguir un tratamento específico para solucionar este problema.
Afortunadamente, o noso sistema sanitario é moi diferente ao de Estados Unidos. Nós dispomos de asistencia sanitaria universal para todos os cidadáns, sexa cal for a súa condición económica ou laboral. Estas dificultades para acceder á atención sanitaria en Estados Unidos favoreceron a proliferación de redes sociais e servizos web para proporcionar apoio e asesoramento a pacientes e familiares que non teñen cubertas as súas necesidades de saúde polo sistema sanitario.
A utilización de certos servizos como HealthVault só teñen algún sentido se non hai un sistema como o que se desenvolve desde o Ministerio de Sanidade e as consellerías de saúde autonómicas no proxecto de Historia Clínica Dixital, que se basea na posibilidade, co consentimento do paciente, de acceder desde calquera consulta de España á súa información clínica en interese dunha mellor atención. Con todo, é un tema moi complexo que require aínda perfilar algúns aspectos relacionados coa seguridade dos datos ou os estándares de comunicación entre os diversos sistemas sanitarios implicados.
“A utilización de certos servizos como HealthVault só ten algún sentido se non hai un sistema sanitario público universal”
Nos servizos de Internet, como a consulta en liña, os foros, os blogues ou os chats, é necesario establecer as súas vantaxes e as súas limitacións. As recomendacións legais e deontolóxicas vixentes establecen que os datos clínicos obtidos a través de mensaxería instantánea como única fonte de información non permiten realizar un diagnóstico ou tratamento se ademais non hai unha visita presencial.
Cando se coñece previamente ao paciente por visitas reais, a utilización deste medio pode ser útil para realizar actividades de control e de seguimento dalgunhas enfermidades crónicas. Nunca debe utilizarse tampouco para situacións de urxencia. De forma xeral, en caso de obter algunha recomendación ou consello sobre saúde, hai que consultar co médico de referencia antes de tomar calquera decisión, insisto.
No futuro, coas melloras no son ou imaxe, servizos que agora só se utilizan en situacións moi concretas poderán ser cotiáns. Desde WMA elaboramos un decálogo de bo uso da información obtida en Internet con fins sanitarios dirixido ao público en xeral.
As novas tecnoloxías da información e comunicación poden comportar diferentes vantaxes, como o control a distancia de pacientes con enfermidades crónicas, dispor de información clínica dun paciente que é atendido noutra autonomía ou país, a valoración de imaxes radiológicas ou a realización de intervencións cirúrxicas levadas a cabo desde lugares moi distantes. Tamén será cada vez máis frecuente a “webscripción” ou recomendación de sitios web por parte dos médicos que faciliten a obtención de información de confianza ou que permitan ofrecer servizos personalizados aos nosos pacientes e usuarios en xeral.
“Os datos clínicos obtidos a través de mensaxería instantánea como única fonte de información, non permiten realizar un diagnóstico ou tratamento”
España realizou un gran esforzo para dispor dun desenvolvemento telemático bastante avanzado se o comparamos con outros países de Europa e Estados Unidos. Esta actuación beneficiouse dun sistema sanitario de atención universal e cun papel moi importante da atención primaria, que permitiu coordinar con máis rapidez, polo menos no ámbito autonómico, algúns estándares tanto tecnolóxicos como de seguridade, necesarios para o bo funcionamento e “entendemento” de todos os servizos implicados.
Aínda debemos traballar moito para unha plena implementación da historia clínica electrónica, para mellorar a velocidade de Internet, asegurar integración e estandarización da transmisión de datos e perfeccionar a seguridade e confidencialidade dos mesmos; ou en aspectos relativos á privacidade e a forma na que muta a relación médico-paciente nos novos escenarios que nos ofrecen estas tecnoloxías da comunicación.
A aplicación cada vez máis ampla e sofisticada de tecnoloxías asociadas a Internet debe permitir nun futuro próximo a utilización deste medio para atender aos nosos pacientes. Con todo, aínda é necesario que Internet se estenda a todos os fogares e centros sanitarios, que haxa unha verdadeira conexión entre os datos clínicos dos pacientes en todos os niveis; que a velocidade de navegación sexa moito maior e que os sistemas sanitarios contemplen este tipo de servizos.
