Patentes de software

Os autores, creadores, inventores… están protexidos pola propiedade industrial e intelectual por medio do copyright, as marcas e as patentes. Estas últimas son un monopolio artificial outorgado polo Estado a unha empresa ou persoa paira a explotación dunha invención, que impide que outros se beneficien dela. Só o dono da patente, ou quen el queira (normalmente a cambio do pago dunha licenza), pode comercializar o aparello.

As patentes contribúen a que os inventos vexan a luz e non permanezan como “segredo industrial”, o que obrigaría a ter que ‘inventar de novo’. O autor recibe un incentivo paira facer pública a súa creación, fomentando así a innovación. Con todo, non se pode esquecer que os monopolios producen ineficiencias económicas e custos sociais, polo que a súa extensión debería ser estudada con coidado. O beneficio social, -as patentes son un mecanismo paira mellorar o desenvolvemento tecnolóxico e incorporar as innovacións ao coñecemento público- debe compensar os custos.

E si é certo que as patentes axudan aos innovadores a conseguir diñeiro paira converter as súas ideas en produtos, “no caso específico do software, a lexislación sobre dereitos de autor e a propia dinámica da industria foron suficientes paira conseguir una rápida innovación tecnolóxica e boa consecución de fondos”, afirma Jesús María González-Barahona, profesor de informática na Universidade Rei Juan Carlos. “Non hai evidencia de que as patentes sobre programas de computador melloren esta historia, senón todo o contrario”, asegura.

No outro lado, Joaquín Oliveirais, Director Xeral de SEDISI (Asociación Española de Empresas de Tecnoloxías da Información), defende a directiva como medio paira unificar posicións en Europa paira protexer a innovación, outorgando ás creador garantías paira o retorno do investimento de tempo e capital.

Patentar as ideas

Ao contrario do copyright, que protexe o código fonte dos programas de computador (impide a copia non autorizada), as patentes de software protexen as ideas. Dentro das creacións susceptibles de ser patentadas, fóronse incluíndo métodos, mecanismos, procesos, etc. Os programas, en teoría, quedou fóra do sistema de patentes, pero en EE.UU. e Xapón os subterfugios legais e a linguaxe esotérico do rexistro de patentes serviron para que existan patentes de software (que afectan aos algoritmos, ao corazón dos programas) aínda que non llas coñeza con ese nome.

A principal crítica contra este tipo de patentes apunta a que se conceden monopolios de explotación sobre procesos tecnolóxicos obvios ou a modelos de negocio básicos que pechan o paso á competencia. A Oficina Europea de Patentes (EPO), por exemplo, concede ao propietario da patente o dereito exclusivo de vender servizos legais en Internet.

En febreiro de 2002, a Comisión Europea (CE) presentou a súa “Proposta de Directiva sobre a patentabilidad das invencións implementadas en computador”, xustificada como un intento de harmonizar as leis dos distintos países da Unión que tratan das invencións que utilizan software, que xa son patentadas tanto na Oficina Europea de Patentes (EPO) como nas oficinas nacionais. Precisamente, a existencia de distintas lexislacións supón una barreira paira o comercio, pois algunhas invencións poden ser patentadas nalgúns países membros pero non noutros.

Joaquín Oliveras, con máis de 25 anos de experiencia no sector e á fronte de SEDISI desde 1993, defende a necesidade da directiva, una posición consensuada coas 29 asociacións membros de EICTA, que agrupa máis de 10.000 empresas europeas de sistemas de información, tecnoloxías da comunicación e electrónica de consumo.

A Comisión Europea apunta as seguintes razóns paira defender a súa directiva:

• A industria europea necesita un marco legal paira fomentar a innovación sen asfixiar a competencia. A lei actual, de principios dos 70, non está deseñada paira as modernas computadoras e redes, nin paira una industria emerxente de miles de millóns de euros. Por iso, débense establecer condicións de patentabilidad uniformes que deixen claro que é patentable dentro das invencións implementadas por computador.
• Axudará aos implicados a manter o alcance e a calidade das patentes no nivel apropiado, pois representa un termo medio razoable entre os diferentes puntos de vista.
• Permite aos creadores beneficiarse xustamente do seu traballo. Son un incentivo paira investir tempo e diñeiro, á vez que evitan que se afogue á competencia, obstaculizando ás pequenas empresas ou impedindo o desenvolvemento de software interoperable (paira diferentes sistemas ou plataformas).
• A directiva distingue distintos tipos de invencións: aquelas cuxo desenvolvemento implica o uso dun programa de computador e que fan una ‘contribución técnica’ serán patentables; os programas en si non serán patentables, como non o serán métodos de negocio que utilizan tecnoloxía existente e aplícana, por exemplo, ao comercio electrónico.
• As patentes e o copyright son ferramentas complementarias paira a protección da creación. O copyright protexe programas de computador orixinais (incluídos os manuais) contra as copias non autorizadas, mentres que as patentes pódense utilizar paira protexer as ideas técnicas e principios subxacentes.

Así, Oliveras sostén que moitos detractores “non se leron a directiva”, pois esta só “protexe procesos industriais ou tecnolóxicos que representen una innovación (o precedente é fundamental) e non ás ideas triviais ou obvias (a gran maioría do software non é innovador nin é un proceso industrial que se poida protexer)”. A comunidade do software libre que se opón á propiedade intelectual, engade Oliveras, “cre que a propiedade industrial é o mesmo e por iso levántase contra as patentes. Con todo, empresas que traballan con software libre, como IBM ou Sun, están a favor das patentes”.

A directiva, “evita que os ‘listillos’ aprovéitense da falta de protección” e, en definitiva, “outorga o dereito aos innovadores a rexistrar a súa invención paira recuperar o investimento, algo que fomenta o progreso, aínda que existe quen de forma moi loable ‘doe’ a súa invención á humanidade”. Iso si, explica Oliveras, “a directiva debe garantir un proceso sinxelo e barato que reduza ao máximo os custos paira as pequenas empresas”.

A Comisión reitera que as patentes non poderán protexer programas, senón ‘modelos’ ou ‘métodos’. Iso quere dicir que se pode rexistrar a descrición dun sistema ou un produto, pero non o código que o fai funcionar, que seguirá protexido polos dereitos de autor. Pero aínda que se pretende evitar os excesos cometidos en EE.UU., a esencia da proposta levantou bochas entre expertos do sector, que aseguran que propón de facto a admisión das patentes sobre programas.

A prohibición de patentar as leis da natureza estendeuse en EEUU en 1970 aos programas informático e os algoritmos. Pero a situación comezou a cambiar cando en 1981 o Tribunal Supremo fallou a favor da patente dun proceso industrial controlado por un programa. Desde entón ese ‘pequeno matiz’ contribuíu a que se acepten miles de patentes relacionadas co software.

Os críticos ao novo sistema de patentes din que é difícil saber quen está detrás das patentes de software, tanto como o é esgrimir razóns paira a súa implantación. Tras a directiva creen que “está fundamentalmente a Oficina Europea de Patentes (EPO), que trata de legalizar a súa situación, pois concede miles de patentes de software expresamente prohibidas polo convenio europeo”. Tamén se sinala aos profesionais da propiedade industrial, que abrirían un novo mercado (o corpus de patentes estadounidense que debería asumir Europa é inmenso), aos brokers de patentes (dedicados a cómpraa-venda de patentes) e algunhas grandes empresas desexosas de apontoar os seus monopolios.

González-Barahona opina que paira impor as patentes árgüese que é algo ‘técnico’, sen impacto na industria, que hai que harmonizar con EE.UU. e que se fomenta a innovación, algo que, asegura, “mostra un descoñecemento total de como se innova en software, e sobre como se levantou una das industrias máis innovadoras nun mundo sen patentes de software”.

Estes cinco puntos resumen as principais razóns en contra:

1. Un sistema imperfectoÁs Oficinas de Patentes acúsallas de ser organizacións pechadas, pouco transparentes, que representan a grupos de interese privado con moita influencia. Pero aínda que isto non fose certo, os examinadores de patentes teñen una excesiva carga de traballo que non lles deixa o tempo suficiente paira estudar cada caso. Resulta imposible examinar a ‘arte previa’ (exemplos anteriores da suposta invención a patentar). Ninguén poderá asegurar que non infrinxe un patente ao crear un novo programa, problema que se acentúa cando son as máquinas as que os xeran.

2. Patentar o evidenteUna das regras que se debe ter en conta ao conceder una patente é determinar se una invención é a solución obvia a un problema dado. Pois ben, a miúdo cóanse patentes que alarman pola súa trivialidad e evidencia. Este problema agudizouse coa chegada da Rede, pois aos métodos de negocio habituais no mundo real engadiuse a palabra Internet paira gañar patentes que monopolizan procesos tecnolóxicos inevitables, como demostran os exemplos citados no último apartado deste artigo.

3. Obstaculizan a innovaciónNa industria do software o ‘custo de entrada’ (pór en marcha un proxecto) é tan baixo que até unha persoa na súa casa cun PC pode contribuír ao seu desenvolvemento, mentres que outros sectores requiren grandes investimentos en investigación, desenvolvemento e produción. Esas contribucións persoais ou de pequenas empresas quedarían decapitadas polas patentes, dado que ‘os pequenos’ non disporían de recursos paira investigar bases de datos, comprar licenzas, rexistrar patentes ou entrar en litixio cando se producise un conflito.

4. Desbaratan a competenciaOs monopolios sobre prácticas habituais ou solucións técnicas obvias pechan o paso á competencia. Así, as patentes utilízanse máis como arma do grande (que patenta ao grande: IBM obtivo 3.288 patentes en 2002) contra o mozo que como fomento da innovación, aínda que tamén ocorre que algunhas empresas ven obrigadas a patentar os seus métodos paira previr patentes posteriores.

5. Ameazan o software libreA comunidade do software libre é especialmente sensible á imposición de patentes. Por moitas razóns. A máis evidente é que os programas de código fonte aberto (que se pode modificar e redistribuír libremente) son moito máis fáciles de escudriñar que os programas ‘pechados’. Os avogados do código aberto defenden que o éxito do seu modelo, baseado na colaboración desinteresada, desbarata os argumentos paira a imposición de patentes.

En definitiva, a oposición á directiva esgrime que, aínda que as patentes poden producir beneficios noutras industrias nas que o forte investimento contrapesa os seus efectos negativos, no caso do software isto non ocorre: non melloran a velocidade de desenvolvemento de programas, poden danar aos pequenos innovadores e o seu impacto é especialmente daniño no software libre.

“A entrada en vigor da nova directiva, tal e como está redactada, suporía que todas as patentes de software xa concedidas pola EPO (de 20.000 a 40.000) pasarían a estar plenamente en vigor, con nulas posibilidades de que os tribunais nacionais anulásenas por non estar no ámbito do patentable” explica González-Barahona. “O sistema de patentes sería moi similar ao da EE.UU.”.

González-Barahona, membro do grupo de traballo sobre software libre promovido pola Comisión Europea, asegura que o impacto sobre a industria será enorme: “Os produtores de software terán que preocuparse de non infrinxir patentes que nin sequera coñecían (cada programa medianamente complexo pode infrinxir centos ou miles delas) e producirase una enorme inseguridade xurídica”.

Pode parecer que todo isto non afecta o usuario común, pero non é certo. En primeiro lugar, “as empresas tratarán de trasladar o seu aumento en custos (estudos de posible infracción de patentes, provisións paira defenderse dunha demanda, etc.) ao consumidor”. Pero o peor é que “as patentes de software poderanse utilizar paira bloquear tecnoloxías e tamén paira fomentar e reforzar posicións de monopolio”.

Por iso, varias asociacións e organizacións europeas dirixiron una lista de peticións ao Parlamento Europeo e outros organismos implicados, e mesmo una redacción alternativa “paira garantir as liberdades que debe gozar o dono dos dereitos de autor sobre o seu propio traballo”.

Pero desde SEDISI, Joaquín Oliveras, recalca que precisamente se pretende evitar “o abuso cometido en ocasións en EE.UU.”, e que sen a directiva “moitos produtos xa patentados pola EPO, en especial dentro da área da comunicación electrónica, deseño de circuítos, etc. terían moitos problemas de comercialización”.

Ademais, defende que aínda que “poderán existir dúbidas de interpretación nun tema nada sinxelo, a propiedade intelectual e a industrial protexen cousas totalmente diferentes, polo que non hai risco de inseguridade xurídica”.

Mobilizacións contra o ‘patentazo’

Desde que as patentes empezaron a pisar o esvaradío terreo do software moitas organizacións chamaron á acción, mostrando o seu malestar polo devir da situación. Co precedente estadounidense, onde cada ano rexístranse máis de 30.000 patentes de software a pesar da oposición de grandes da industria como Oracle ou Adobe, sitios como Freepatents.org animan aos internautas comprometidos a escribir cartas aos organismos implicados, onde se explican os argumentos contra as patentes e as consecuencias da súa aplicación.

Porque, aseguran, “a pesar de contradicir a letra e o espírito da lei vixente, a EPO continúa concedendo miles de patentes sobre programación e ideas de negocio”. E, ás razóns máis ou menos discutibles, os críticos engaden razoamentos xurídicos (a interferencia na aplicación do copyright ao software), e económicos, xa que “non se presentou ningún estudo que demostre que as patentes de software melloren a produtividade, a innovación, a difusión do coñecemento, nin produzan de ningunha outra forma de beneficios macroeconómicos”.

Moi ao contrario, sosteñen que a CE basea as súas propostas nun informe da Business Software Alliance (BSA) -una organización que defende os intereses dos grandes fabricantes de software- que non inclúe ningún argumento relacionado coas patentes. Ademais, sosteñen que se ignoraron informes realizados en Francia e Alemaña que mostran o impacto negativo das patentes de software”. A directiva, “permite patentar ‘programas produto’, o que supón de facto patentar técnicas innovadoras que se implementen con software, incluíndo métodos de negocio”, aseguran.

Ante a inminencia da votación no Parlamento Europeo produciuse una gran mobilización dentro e fóra da Rede. Preto de 3.000 sitios web pecharon o 27 de agosto e os días posteriores, colgando na súa páxina una nota informativa sobre as consecuencias paira o sector do software europeo en caso de aprobarse a directiva. Ademais, máis de 200.000 cidadáns asinaron a Petición por unha Europa Libre de Patentes de Software.

En España tamén tivo lugar una campaña informativa e de protesta iniciada cun comunicado conxunto de ProInnova, a Asociación de Internautas, Hispalinux, Softcatalà e Comfia-CCOO, no que consideran que “a legalización das patentes de programación en Europa causaría grandes prexuízos á sociedade da información europea en xeral, e á capacidade de innovación e desenvolvemento dos profesionais e as empresas do sector en particular”.

Una das razóns esgrimidas contra as patentes de software é o habitual que é a concesión de patentes que caen polo seu propio peso; calquera que afrontase o mesmo problema daría coa mesma solución. A Foundation for a Free Information Infrastructure (FFII) é una organización sen ánimo de lucro que recompila una vastísima información sobre as Patentes de Software en Europa, onde se pode visitar a ‘Galería dos Horrores’, definida como “una base de datos de monopolios sobre problemas informáticos que a EPO garantiu contra o espírito da lei”.

Moitas das patentes de software son ideas sinxelas que algún avogado experto consegue disfrazar de complexo proceso técnico, eliminando da redacción palabras como ‘programa’, ‘algoritmo’ ou ‘software’. En EE.UU., están rexistradas prácticas comúns (case obrigatorias) que quedan pechadas a terceiros so pena de ser demandados. Velaquí algúns exemplos.

• O uso do operador XOR (una operación básica dos computadores) paira pintar e despintar un cursor nunha pantalla foi patentado anos despois de que todo o que traballaba en gráficos xerados por computadora utilizáseo. Este caso pode servir de exemplo de como algo moi simple pódese converter en extremadamente complexo na redacción da patente.
• En 1987 Compuserve deseñou o formato de imaxe GIF, que incorporaba o algoritmo de comprensión LZW. En 1993 Unisys conseguiu a patente sobre o LZW e anunciou que demandaría a todos os sitios web que empregasen imaxes GIF que non fosen creadas con programas licenciados.
• Amazon posúe dúas patentes triviais: o ‘one-click shopping’ (compra nun só clic), un uso obvio das cookies paira non ter que dar datos persoais varias veces, e a tecnoloxía dos ‘programas de afiliación’, que permiten a uns sitios web enviar tráfico ou clientes a outros a cambio dunha comisión.
• A poxa inversa, na que o subastador canta prezos en orde descendente ata que alguén poxa -utilizada desde hai séculos nas lonxas- foi patentada en Internet por Priceline.com.
• En 1972 British Telecom obtivo a patente sobre o hiperenlace, que xa utilizou contra o provedor de Internet Prodigy, a pesar de que catro anos antes Douglas C. Engelbart xa demostrara o seu funcionamento.

Ademais dos casos famosos citados, hai numerosos procesos básicos que teñen dono, por exemplo:

• Empregar cores diferentes paira identificar expresións nunha linguaxe de programación.
• O carriño da compra utilizado nos supermercados online.
• A firma dixital con información adicional.
• Un procesador de texto que suxira ao usuario un método máis simple paira abrir un comando, ou o que permita editar ao mesmo tempo o contido da páxina, a cabeceira e o pé, ou aquel que utilice dúas cores paira sinalar as correccións.

A lista sería interminable.