Pisos patera

En España hai 4.144.166 emigrantes empadroados, dos que case tres millóns viven en Madrid, Cataluña, a Comunidade Valenciana e Andalucía, segundo datos do Instituto Nacional de Estatística. A eles hai que sumar a nada despreciable cifra dun millón de ‘sen papeis’, segundo os datos que aparecen no último informe de SOS Racismo. E a única vivenda á que poden ter acceso miles destes inmigrantes son uns poucos metros cadrados a un prezo desorbitado. En Madrid, vivir nunha casa de 25 metros cadrados compartida con outro vinte acodes pode custar preto de 600 euros ao mes, e chéganse a pagar entre 100 e 120 euros mensuais por pasar a noite nunha cama ou un sofá. Non descubrimos nada ao subliñar que a condición de inmigrante sempre supuxo una desvantaxe no acceso a unha vivenda, porque o recentemente chegado ten urxencia por atopar aloxamento e ademais dispón de pouca información e diñeiro. Pero non está de máis denuncialo.

Despois dos ansiados papeis, conseguir una vivenda é o principal problema dos inmigrantes e na actualidade, segundo sinala o informe realizado por CEAR (Comisión Española de Axuda ao Refuxiado) sobre o Acceso á vivenda das persoas Inmigrantes e Refuxiadas, hai factores engadidos que dificultan este proceso aos inmigrantes, como a provisionalidade ou inestabilidade xurídica derivada da súa situación administrativa, o que leva inseguridade e explotación laboral; a precariedade económica debida ao endebedamento paira financiar o seu proxecto migratorio e o envío de diñeiro aos seus familiares; o analfabetismo funcional, provocado polo descoñecemento do idioma, as leis, a cultura e os costumes do país de acollida; a ausencia de familia e redes primarias de protección social; racismo, desarraigamento… Máis aló da influencia destes factores, o certo é que miles de estranxeiros que residen en España habitan en condicións de hacinamiento, en habitacións alugadas de vivendas que carecen de servizos básicos e nunha contorna insalubre.

Numerosos inmigrantes viven en unidades de aloxamento que poden ser consideradas infravivendas, máis se se ten en conta que a habitabilidade dunha vivenda vén dada pola súa estrutura, os servizos urbanos de que dispón e a súa accesibilidade. Ademais, adoita suceder que canto peor é o grao de habitabilidade e das condicións de vida do ocupante, maior é o número de aloxados no mesmo lugar. Un espazo mínimo paira vivir que non chega aos 15 metros cadrados -os que una persoa debe dispor no fogar que ocupa- recibe o nome de hacinamiento. A situación é especialmente alarmante nas comunidades autónomas onde máis inmigrantes residen, e casos como o de Badalona xa alertaron á sociedade. Na cidade catalá varias asociacións de veciños mostraron a súa inquietude pola realidade que se vive nalgúns inmobles, nos que se aloxan varias familias en 50 metros cadrados, e chegaron a denunciar a existencia de mafias de inmigrantes que compran vivendas e as realquilan a outras persoas que se atopan en situación ilegal.

As necesidades de aloxamento destes novos cidadáns varían en función do momento, e son os recentemente chegados quen máis recorren á fórmula de residir en habitacións ou leitos alugados, segundo sinalan desde SOS Racismo. O máis habitual é compartir un piso con outras quince ou vinte persoas que se atopan na mesma situación só durante os primeiros meses de estancia en España. Una vivenda que nunca está desaloxada porque os inmigrantes van rotando, pero na que non se inviste e que non sofre a máis mínima mellora nas súas condicións de habitabilidade.

Non se pode negar a existencia de leste hacinamiento, pero por que se chegou a tales extremos? Aínda que a demanda de aluguer de pisos por parte de inmigrantes supón o 40% da demanda total, segundo o informe Vivenda e Inmigración publicado pola fundación Nous Horitzons, a maioría de estranxeiros termina residindo nos denominados pisos patera. Entre as causas de tan grave situación atópase a negativa de moitos propietarios a alugar pisos a inmigrantes, o que converte una situación tan cotiá como arrendar una vivenda en misión case imposible paira esta poboación. A iso hai que engadir os obstáculos que atopan moitos destes estranxeiros paira regularizar a súa situación (coa consecuente incapacidade paira obter avais bancarios), a precariedade da maioría dos salarios, e o elevado prezo dos alugueres. A imposibilidade de acceder ao mercado residencial leva a esta situación do subarriendo e á desproporción entre unha superficie habitable e o número dos seus ocupantes. Son estas dificultades, e non as culturais que lles achacan moitos cidadáns españois, a causa de que moitos inmigrantes se hacinen en espazos mínimos que non contan co imprescindible equipamento paira a vida cotiá.

O caseiro que se decide a arrendar a súa vivenda a un inmigrante (en moitos casos un inmigrante ‘veterano’ a subarrienda), obtén pingües beneficios con este negocio: o aluguer de habitacións supón paira o propietario a obtención de maiores plusvalías da vivenda, pois pasa de alugar a vivenda enteira a alugar habitacións, e mesmo o uso dunha cama (camas quentes). Pero, ademais, a situación de hacinamiento posibilita e favorece que o propietario expulse aos inquilinos culpándolles do estado deteriorado das vivendas, é dicir, da mesma situación da que eles son vítimas.

A convivencia dun elevado número de persoas nun espazo reducido provoca problemas de hixiene, sucidade, molestias por ruídos continuos, danos das zonas comúns da leira e comportamentos incívicos. Factores que dan lugar a que se resinta a convivencia normal coa veciñanza. O hacinamiento, por tanto, ademais de favorecer a propagación de enfermidades entre quen comparten piso debido á falta de hixiene, ao cabo pon en perigo a convivencia veciñal, desde onde se asegura que esta práctica fomenta o racismo nas zonas que padecen esta problemática.

Non é fácil solucionar o problema dos pisos patera e camas quentes, sobre todo nas grandes cidades. A razón? A dificultade que hai paira probar a existencia dunha relación económica entre os donos da vivenda e os inquilinos que entran e salguen das casas sobreocupadas, xa que non adoita mediar un contrato. Ademais, engádese a dificultade de que aos pisos legais, nos que chegan a aparecer até once persoas censadas nun mesmo domicilio (a lexislación vixente non limita o número de persoas que poden estar inscritas nunha vivenda), débense sumar as numerosas vivendas ilegais que son descoñecidas polos concellos e as autoridades competentes. Como terminar entón con esta inxustiza social? Non é tarefa fácil, xa que como denuncia CEAR, non hai itinerarios nin solucións intermedias entre o aloxamento de emerxencia que se ofrece ao inmigrante á súa chegada a España e o aluguer de vivenda, fóra do aluguer de habitacións.

Os servizos sociais dos concellos non son capaces, en xeral, de garantir a provisión de aloxamento nin teñen as competencias nin os recursos económicos paira facelo; os recursos públicos e privados especializados no aloxamento temporal son escasos e cun tempo de estancia limitado, o que resulta ‘insuficiente’ paira poder levar a cabo una intervención a medio ou longo prazo cos colectivos que teñen una exclusión severa.

A estas dificultades sociais e económicas deben unirse as legais. Tampouco neste campo as noticias son halagüeñas xa que non se activan mecanismos efectivos de denuncia e control dos abusos que están producidos pola vulneración da Lei de Arrendamentos Urbanos, por situacións de hacinamiento, prezos excesivos, ou polas pésimas condicións de habitabilidade das vivendas. Así mesmo, dáse una completa ausencia de mecanismos de control por parte da Administración, paira evitar fraudes e abusos, así como de programas de intermediación social no mercado do aluguer. Un primeiro paso paira tentar pór solución a este problema deuse o pasado 20 de marzo no Senado, cando se aprobou por unanimidade una moción que insta o Goberno a modificar a normativa que regula os padróns municipais, con obxecto de poder localizar e evitar a práctica dos chamados pisos patera. No texto esíxese ao Goberno que realice cambios paira mellorar a «fiabilidade e veracidade» das inscricións nos padróns, “garantindo que o número de persoas empadroadas nunha vivenda non exceda a ocupación máxima indicada na cédula de habitabilidade ou documento urbanístico análogo e que as altas e baixas dos inscritos realícense de maneira simultánea”.