Dalia Mexikoko eskualde tropikal eta subtropikaletan dago. Konposatuen familiakoa da, eta gaur egun 2.000 dalia-espezie inguru daude katalogatuta, bi mendetik gorako laborantza, hautapen eta hibridazio natural eta artifizialaren ondorioz. Dalia zurtoin belarkara eta kontrako hostoekin bizi den ale bat da, ertzetan hortzak dituzten bost edo zazpi orritxotan banatua. Oso ikusgarriak, koloretsuak eta era askotakoak dira loreak.
Aliaren laborantza eta zainketa
Jatorriz Mexikokoa, dalia bere gorenera iritsi zen Viktoriar garaian, bere forma eta kolore anitzengatik, hasi zuri purutik eta urdin, laranja edo gorriraino, bi koloretako barietateekin batera.
Bere loreak, handiak, txikiak edo kaktus motakoak, buru handi, sinple, bikoitz edo erdi zeiharretan bilduta daude. Tamaina handiko loreak lortu nahi badira, lore nagusiaren azpian dauden lore-kimuak desbotatu behar dira.
Garapen ezin hobea lortzeko, daliek eguzki-argia behar dute, baina haien zuzeneko izpiek kalte egin diezaiekete. Argi lausoa edo itzala duten kokapenak jasan arren, ez dira onuragarriak ez aire-korronteak ez haizea garatzeko. Hotza gaizki jasaten duten landareak dira. Horregatik, izozteak izateko joera duten hilabeteetan, loreontzietan landatu eta leku babestuan jarri behar dira, data beroagoak iritsi arte.
Tamaina handiko loreak lortu nahi badira, lore nagusiaren azpian dauden lore-kimuak desbotatu behar dira.
Substratuak hezea eta ondo drainatua egon behar du, ura gelditu ez dadin. Ureztaketak neurrizkoak izanen dira landatu ondoko hilabeteetan eta ugariak loratzen hasten denean. Hori gertatzen denean, ongarri likido bat gehitu behar zaio ureztatzeko urari.
Daliak udaren hasieratik udazkenaren azken hilabeteetaraino loratzen dira. Hala ere, klima oso beroa bada, landareak ez luke lorerik sortuko tenperaturak jaitsi arte.
Tuberkulu, izkila edo hazien bidez landu daitezke daliak. Ugaltzeko, erraboilak landatu behar dira martxotik maiatzera bitartean, oso iragazkorra den landare eta harea humusezko substratu batean, hamar eta hamahiru zentimetro arteko sakoneran. Tuberkuluarekin batera, tutore bat jartzea komeni da, landarea hazi ahala eusten diona.
Tamaina egokia lortzeko (metro bat neur dezakete), ondo egin behar da landatze-prozesua; izan ere, sakonera handiegian landatzen badira (hamar zentimetro baino gehiago), alde egin eta, azaletik hurbilegi jartzen badira, lurra lehortu egingo da.
Mantenugairik ez edukitzeak edo gehiegi ureztatzeak birikei erasotzea eragin dezake landarean. Horiek daliaren izerdiaz elikatzen dira, eta horrek hosto horixkak ahuldu egiten ditu. Erasoa oso inbaditzailea bada, landarea hil egin daiteke. Horrelakorik gerta ez dadin, tratamendu fitosanitarioa egin behar da, horrelakorik badagoela antzematen denean.
Mantenugairik ez izateak edo gehiegi ureztatzeak biriketako erasoa eragin dezake.
Daliak ere maiz harrapatzen ditu dalia mosaikoaren birusak, birikek transmititzen duten gaixotasunak. Birus horrek aldaketak eragiten ditu pigmentazioan. Gainera, orriak modu irregular eta asimetrikoan garatuko dira.
Landare hori fusarium onddoaren ekintza kaltegarriak ere kaltetu dezake. Hori gertatzen bada, landarea ez da garatzen eta hil egiten da. Onddo hori landarearen oinarrian jarri eta hostoak horixka bihurtzen ditu. Hori saihesteko modurik onena hazi eta substratu osasungarriak erabiltzea da, erasotzen duenean oso zaila baita aurre egitea.
