Artigo traducido por un sistema de tradución automática. Máis información aquí.

Apoio a colectivos en risco de exclusión social

Persoas drogodependentes, sen fogar, mulleres e menores son os grupos máis vulnerables
Por Azucena García 15 de Setembro de 2007

A exclusión social non entende de idade, sexo ou raza. Afecta por igual a mozos e adultos, homes e mulleres, nacionais ou inmigrantes, que por unha razón ou outra ven fóra das redes sociais convencionais. O abuso do alcol e as drogas é una das razóns máis frecuentes, pero non a única. Por iso, é necesaria una atención individualizada e o apoio da familia paira conseguir a rehabilitación destas persoas. No caso dos menores, a prevención convértese nunha ferramenta fundamental, así como a formación e a necesidade de recoñecer a súa valía paira evitar a perda de autoestima.

Causas de exclusión

/imgs/2007/09/sintechog.jpg

Existen varios colectivos marxinados ou en risco de excusión social, cuxa situación só cambia cando reciben a axuda dos demais. Son persoas que, por diferentes motivos, forman parte dunhas redes sociais moi fráxiles, á marxe das convencionais, e que requiren una intervención profesional paira saír delas. Menores, nais solteiras, persoas sen fogar ou toxicómanos son algúns exemplos. Con eles traballa desde 1984 a Asociación Proxecto Home. A súa filosofía é “apoiar e apoiar a calquera persoa” paira evitar que caia na marxinación, segundo explica o director de comunicación, Liño Salgas.

A vinculación coa delincuencia xera rexeitamento cara a quen consumen heroína, aínda que xa non se considera un estigma social

No caso das persoas drogodependentes, a vinculación coa delincuencia e o consecuente rexeitamento social relegoulles fai 30 anos a unha exclusión que, con todo, nos últimos tempos parece haberse disipado. Salas explica como esta marxinación foi efecto do abuso da heroína e do estigma social que esta práctica trouxo tanto aos consumidores como ás propias familias. Asegura que hoxe en día os cambios nos hábitos de consumo e a adicción a outras sustancias como o cannabis ou a cocaína, “que a maioría non identifica como una droga”, cambiaron esta situación, pero lembra que a axuda paira saír “deste mundo” sempre é necesaria.

Os centros de Proxecto Home atenden a un amplo abanico de drogodependentes, desde menores entre 12 e 14 anos que comezan a probar as drogas até persoas maiores de 50 anos que, a pesar de ter una vida estable, traballo e familia, presentaron na súa mocidade un problema de consumo de sustancias estupefacientes que transformaron en abuso. En total, 17.000 drogodependentes pediron axuda na asociación durante o pasado ano e tomaron a decisión de iniciar un tratamento. Deles, una terceira parte abandonou o proceso de recuperación debido á esixencia do mesmo e á impaciencia por obter resultados a curto prazo. “Veñen buscando una solución instantánea, inmediata, case máxica, pero alguén que consumiu durante varios anos non se cura nuns días”, explica Salas. Noutros casos, todo resolveuse cunha chamada de teléfono por parte dos pais paira preguntar acerca da intervención cos seus fillos.

“As persoas sen fogar son o nivel máximo de exclusión social que se produce nunha sociedade moderna”

Precisamente, a familia é un dos motivos de éxito paira evitar a exclusión. Por iso, é habitual que lla involucre no proceso de recuperación. Desde a Rede Nacional de Entidades que traballan con Persoas sen Fogar lémbrase que moitas das persoas que residen na rúa ou en albergues, fano “por mor de una ruptura encadeada, brusca e traumática dos seus lazos familiares, sociais e laborais”. Paira esta entidade, “as persoas sen fogar son o nivel máximo de exclusión social que se produce nunha sociedade moderna”. Segundo datos de decembro de 2005 do Instituto Nacional de Estatística, case a metade desta poboación ten fillos (46%), aínda que só una décima parte vive con eles.

Entre as actividades que leva a cabo paira axudar a este colectivo destaca a atención a necesidades básicas, como duchas públicas, servizos de lavandaría, albergues ou comedores sociais. Tamén ofrece acompañamento paira a incorporación ao mercado laboral, saídas nocturnas de voluntarios que levan café con leite ou un bocadillo a indixentes paira romper a incomunicación e servirlles de lazo cos recursos sociais, talleres literarios, talleres de interpretación e, mesmo, un campionato mundial de fútbol cale.

Atención a mulleres

Pola súa banda, máis de 17.000 mulleres en situación de vulnerabilidade e precariedade social recibiron apoio de Cáritas durante o pasado ano. Son mulleres que sufriron algún tipo de violencia, inmigrantes indocumentadas, con cargas familiares non compartidas, baixa autoestima, escasos ou nulos recursos económicos e que carecen de redes familiares e sociais próximas. O traballo con este grupo inclúe a recuperación da autoestima, a formación e a recuperación persoal, a inserción laboral, a mediación social paira a saúde -xa que moitas carecen de cobertura sanitaria ou descoñecen os servizos que poden utilizar-, o desenvolvemento de espazos de cobertura das necesidades básicas e a colaboración na procura de vivenda.

Axuda a menores

Nos anos 90, desde Proxecto Home comezou a detectarse una presenza cada vez maior de familiares de adolescentes preocupados polo comportamento destes. Foi entón cando comezou a popularizarse o consumo de speed, éxtase ou cocaína, e os pais acudiron a estes centros paira buscar axuda. Por este motivo, nesa época decidiuse pór en marcha o Proxecto Novo paira atender o consumo destas drogas, cunhas características particulares e que require un tipo de intervención diferente ao convencional.

Outra entidade dedicada a este colectivo é a Fundación Amigó, una asociación non gobernamental centrada na atención a nenos, adolescentes e mozos en situación de abandono, marxinación, alcoholismo, drogadicción, delincuencia, malos tratos, illamento e pobreza. José Manuel Moreno, membro da Fundación, explica que o obxectivo é “evitar que estes grupos caian en malas mans e sexan excluídos”. Paira iso, contan con centros xuvenís aos que acoden os propios mozos paira buscar axuda e educadores sociais que rastrexan as rúas paira localizar a grupos de risco. Uno destes programas é o S.Ou.A.M. (Servizo de Orientación e Axuda ao Menor), que a entidade desenvolve en tres barrios de Torrelavega (Cantabria) mediante labores de sensibilización, accións directas e traballo con menores en liberdade vixiada. Outro programa é ‘A Casa dos Raparigos’, en funcionamento desde 1970 e que conta cun programa de atención de día.

Educadores sociais buscan na rúa a mozas en risco e anímanlles a participar naquelas actividades que máis lles interesan

O responsable destes proxectos e apoderado en Cantabria da Fundación Amigó, Félix Martínez, precisa que a finalidade é “a prevención de condutas inadaptadas”. Nesta tarefa recórrese ás asociacións de veciños e institutos, onde se imparten charlas paira sensibilizar acerca dos riscos do consumo de drogas e alcol, e informar sobre a responsabilidade que como pais, alumnos e profesores ten cada membro da sociedade. En canto aos centros xuvenís, están dirixidos a menores con altas taxas de absentismo ou abandono escolar, aos que se ofrece a posibilidade de realizar aquelas actividades que máis lles interesan, así como cursos ou talleres. “Os centros adoitan estar abertos pola tarde co obxectivo de que estes menores, que pasan bastantes horas na rúa, acudan a eles e participen nas tarefas que se organizan”, detalla Martínez.

Familias desestructuradas ou separadas

A maioría dos adolescentes que forman parte destes programas proceden de familias desestructuradas ou separadas, nas que o pai elude as súas obrigacións económicas e a nai traballa paira cubrir as necesidades básicas, “polo que non está en casa paira controlar o que fan os seus fillos”. “O obxectivo é tentar atender a estes menores, que empezan a ter problemas de absentismo escolar, a fumar, a introducirse no mundo das drogas”, aclara Martínez, que defende a figura do educador como una das pezas crave paira axudar a este colectivo. “Uno dos grandes problemas que teñen estes mozos é que nunca se lles puxo límites. Por iso, o educador debe saber traballar con efectividade e autoridade. Ten que ser capaz de educarlles e, á vez, porlles límites desde a proximidade e a empatía”, engade.

“Uno dos grandes problemas que teñen estes mozos é que nunca se lles puxo límites. Por iso, o educador debe saber traballar con efectividade e autoridade”

Os ámbitos nos que se traballa son a captación de habilidades sociais e a recuperación da autoestima. Neste sentido, a asociación conta cun taller de soldadura impartido por un traballador xubilado voluntario, no que os participantes aprenden os segredos da profesión e comezan a sentirse útiles, en moitos casos, por primeira vez na súa vida. “Ensínannos as pezas que realizan e reclaman que lles encomiemos o traballo -comenta Martínez-. Trátase dunha dinámica formativa na que ven os resultados a curto prazo, ao contrario do que ocorre na escola, e que lles anima a continuar no centro”. O resultado é que, en moitas ocasións, os propios mozos traballan como voluntarios, apoiados polo educador, e serven de estímulo paira outros mozos que se achegan aos centros en situación de risco de exclusión social.

Prevención e formación: dous instrumentos básicos

O proceso de recuperación das persoas en risco de exclusión social conta con varias fases. Mesmo antes de que os síntomas sexan evidentes, levan a cabo labores de prevención paira evitar maiores consecuencias. Os programas de prevención escolar son os máis frecuentes, a través do emprego de materiais (libros, fichas…) elaborados por profesionais e que requiren a colaboración dos propios alumnos e alumnas, pais e profesores. No entanto, tamén hai programas específicos paira as familias, que son o principal grupo de apoio dos e as menores.

Algunhas entidades contan con talleres ou pequenas empresas ás que se deriva a quen conclúen o proceso de rehabilitación

Pola súa banda, desde Proxecto Home, Liño Salgas recoñece que outra parte importante da recuperación é a formación e capacitación. En concreto, esta asociación desenvolve programas paralelos á rehabilitación que inclúen formación cultural, laboral e escolar. No primeiro caso, anímase potenciar á creatividade e a imaxinación, á vez que se lles ensina labores de xardinaría ou cociña que lles permitan atopar un emprego cando conclúan o proceso de recuperación. “Trátase de cursos recoñecidos polo Goberno autonómico, que mesmo permiten conseguir un titulo, polo que se expoñen como una fórmula para que, cando saian do centro, atopen un traballo”, indica Salas. “A sociedade non pode esperar que alguén vinga a resolver o problema da drogadicción, non se pode quedar como espectadora porque entón o problema non se resolverá. É necesario dar instrumentos e ferramentas”, agrega.

Outras entidades contan con talleres propios, pequenas empresas, tendas ou comedores sociais, aos que se deriva a quen conclúen a rehabilitación co fin de conseguir a súa inserción no mercado de traballo. Ademais, pídeselles que adopten un compromiso social e que colaboren con algunha ONG ou entidade similar para que practiquen con outras persoas a solidariedade que outros practicaron con eles. “Incluso moitos usuarios convértense en promotores de centros de lecer e tempo libre ou outras actividades na localidade onde viven” sinalan en Proxecto Home.

Segue a Consumer en Instagram, X, Threads, Facebook, Linkedin ou Youtube