Lortu gabeko irabaziak: istripu baten ondorioz zenbat galtzen den irabaztea.

Diru aldetik, lortu gabeko irabazia da kalterik izan ez balitz irabaziko zatekeen dirua. Adibidez, salgaia trafiko-istripuaren ondorioz suntsitu zaion merkatariak salgaiaren prezioa erreklama dezake, bai eta lortu duen onura ere; ezbehar batean hankak galtzen dituen futbolaria bere lan-tresna nagusirik gabe geratzen da; errepidean talka egin ondoren azterketara garaiz iristen ez den oposiziogilea; ahozko epaiketa baten ikuspegia galtzen duen abokatua…

Etorkizunean, modu hipotetikoan, balioetsitako errealitateekin, nola zenbatets daiteke zehazki zer galtzen den, eta zer kopurutan egiten den lan aukerekin? Etorkizuneko kaltetik haren probabilitatea bakarrik balora daiteke, oraindik gauzatu ez delako. Horrek arbitrariotasun egoera sortu du, bai biktimen elkarteek bai kopuru horiek ordaintzeko ardura dutenek, hau da, aseguru-etxeek, salatu dute, kalte-ordain horiek hobetzea eskatzen baitute.

Granadako Unibertsitateak berriki egindako azterlan baten arabera, Espainia da Europar Batasuneko herrialde bakarra, zirkulazio-istripuetako biktimen lortu gabeko irabaziak behar bezala ordaintzen ez dituena. Epaimahaiak eskuzabalak dira kalte moralak ordaintzeko orduan, baina ondare-kalteak murrizteko orduan, Javier Lópezek txosten horren egileak dioenez. Kalte pertsonalak eragiten dituen trafiko-istripua gertatzen denean, jurisprudentziak honako hauek bereizten ditu:

• Sortzen ari diren egungo kalteak: ospitaleratze gastuak.
• Lortu gabeko irabaziak: gaixoak konbalezioak dirauen bitartean lan egiteko ezintasunak eragindako arazoak.
• Sortzen ari den etorkizuneko kaltea: ondorio iraunkorrek eragindako tratamendu-gastuak.
• Lortu gabeko etorkizuneko irabaziak: ezintasunaren ondorioz jasotzen ez diren irabaziak.

Balioespen-eredua, zaharkitua izateaz gain, defizitarioa da, unibertsitate honetako Merkataritza Zuzenbideko sailaren iritziz. Ekonomia Ministerioko Aseguruen Zuzendaritza Nagusiak aitortzen du alderdi hori. Patroi horrek 12 urte baino gehiago dituenez, ez da eraginkorra, eta horrek bidegabeko egoerak eragiten ditu, DIA Istripuetako Biktimen Estatuko Elkarteak salatu duenez.

Aseguru-etxeen eta berraseguru-etxeen Espainiako Batasunak (Unespa) adierazi duenez, zaharkituta geratu da 'Trafiko-istripuan Gorputzak eragindako Kaltea Baloratzeko Espainiako Sistema', baremoa izenez ezagunagoa, eta lehenbailehen eguneratu behar da, ezbeharren errealitatea nabarmen aldatu baita.

Hasia da, baina oraindik pixoihaletan, lege-erreforma mantso doa. Erregulazioa onuragarria izan zen bai kalteak ordaindu behar zituenarentzat, batez ere aseguratzaileentzat, hornidura teknikoen kalkuluak modu arrazionalago eta seguruagoan egiteko aukera ematen zielako, bai biktimentzat, lortu gabeko irabaziaren probak dakartzan arazoetatik salbuesten baitzituen, Ekonomia Ministerioko Aseguruen Zuzendaritza Nagusiak aitortzen duenez. Hartara, demandatzaileek ez dute zertan frogatu zein irabazi ez dituzten jaso, legegileak prozedura batzuk ezartzen baititu beren probatik salbuesteko edo pertsona batek antzeko egoera batean jasaten duen batez besteko kalteari buruzko irizpide objektiboak finkatzen laguntzen baitute. Hala ere, sistemak lortu gabeko irabaziak ordaintzea errazten du, baina baita mugatu ere. Legea 1995ean onetsi zenean, muga bat ezarri zen kalte-ordainetarako. Sabai hori Konstituzio Auzitegiaren 181/2000 epaiaren ondoren, aldi baterako ezintasunari dagokionez, Konstituzioaren aurkakotzat jo zen. Eta muga hori konpondu nahi da.

Aseguruen Zuzendaritza Nagusia harremanetan jarri zen trafiko-istripuen biktimentzako kalte-ordainen sistema aldatzeko 2008ko azaroan, lortu gabeko irabaziak behin betiko kontuan har zitzan.

Baremoa indarrean jarri zenetik igaro den denborak, Espainiako herritarren bizi-mailaren bilakaerak eta Europar Batasunean azken garaiotan (bereziki, auto-aseguruaren Bosgarren Zuzentarauan) autoaren aseguruari dagokionez hasi diren erreformek justifikatzen dute beharrezkoa dela istripuak baloratzeko sistema aztertzea eta berrikustea, kalteak eta kalteak balioesteko. Izan ere, beharrezkoa da aldaketa horiek biktimen babesa areagotzea kalte-ordain nahikoa bermatzeko.

Sektoreak erreformaren beharra onartzen du eta adostasuna dago. Administrazioak, aseguru-etxeek eta biktimek uste dute egungo sistemak ez dituela behar bezala babesten familia tradizionalaren ereduaren aldaketetatik eratorritako zenbait kasu, adibidez, izatezko bikoteak aintzat hartzea kalte-ordain bat ematerakoan.

Aseguru-etxeek lagundu egiten diote eguneratzeko beharrari, baina ohartarazi dute tarifak igo egin direla; Unespatik gehieneko muga bat ezartzea proposatu dute. Patronalak oraingoa baino metodo bidezkoagoa eta orekatuagoa babesten du, biktimen elkarteekin bat datorrena, baina zehazten du gehikuntzak autoen aseguruen kostuari eragingo diola, kalte-ordainak "guztiok ordaintzen ditugu". Beren erreserben bidez, biktimek babes ekonomiko handiagoaren alde egiten dute zauritu larrienentzat, batez ere kide bat galtzen duten familientzat, familiari diru-sarrerak edo lana ekartzen badiote.

Espainian ez bezala, Europako ia herrialde guztietan zirkulazio-istripuetako kalte pertsonalak osorik konpondu nahi dira, Javier Lópezek azaldu duenez. Kalte ekonomikoak mugarik gabe konpontzen dira Erresuma Batuan, Alemanian, Frantzian eta Italian. Herrialde horietako auzitegiak irekita daude lortu gabeko irabaziengatiko kalte-ordainak finkatzeko; aldiz, kalte moral hutsak modu arbitrarioago eta murriztaileagoan baloratzen dira herrialde horietan Espainian egiten dena, Granadako Unibertsitatearen txosteneko datuen arabera.

Gure herrialdeak lortu gabeko irabazi deritzonaren interpretazio murriztailearen tradizioari jarraitu dio, eta plus bat sortu du hura osorik asebetetzeak dakarren zailtasunean. Adituaren iritziz, "galeraren froga behar bezala egiaztatu den kasuetan ez litzateke horrelakorik gertatu behar". Izan ere, Aseguru Pribatua Antolatu eta Gainbegiratzeko Legearen Testu Bateginean ezarritako balorazioko lege-sistemak ez zuen argitu ea baremoko faktore zuzentzaileek agortzen ote zuten biktima hilez gero, lesio iraunkorren edo aldi baterako ezintasunaren ondoriozko irabazi zesantearen kalte-ordaina.

Lortu gabeko irabaziak probatzeko zailtasunak sortzen ditu: kaltea ez da oraindik gauzatu, eta, beraz, haren probabilitatea bakarrik kalkula daiteke. Lortu ez ziren irabaziak eta zenbatekoa frogatu behar dira. Horrela, esate baterako, taxi baten jabea eta gidaria irabazirik gabe geldituko da gidatzen duen bitartean. Beraz, erraza da kasu hauetan irabazi frustratuak daudela frogatzea: nahikoa da frogatzea kaltetua auto-taxi baten titularra dela eta bere lanbidean aritzeko edo ibilgailua horretarako erabiltzeko oztopoa izango dela.

Aseguruen Zuzendaritza Nagusiak proposatu du tasazio-arau zehatzetan oinarritutako konponketa-sistema objektibo bat sartzea. Oro har, lortu gabeko irabaziengatiko kalte-ordaina lehenengoz onartzen bada ere, jurisprudentziak askoz ere froga-karga handiagoa eskatzen du. Zuhurtzia da nagusi.

Beste ordenamendu juridiko batzuetan, espresuki baimena ematen zaio epaileari ekitate-irizpideak erabiltzeko kaltea kuantifikatzeko, frogatu ezin izan bada. Epaimahaiek ez dute irizpide bakar bat finkatu, eta neurri handi batean kasu zehatz bakoitzaren inguruabarren eta proben araberakoa da. Kaltea kontratu-harreman baten barruan egin bada, itundutako baldintzen arabera ere izango da.

Baina, probaren aurretik ere, lortu gabeko irabaziak baloratzeko erreformaren erronka nagusia baliabideak dira. Handitu edo birbanatu? Muga bat ezarri behar da? Nola ordaindu lortu gabeko irabaziak? Zerga-ondorioetarako errenta izan behar luke, Txilen eta Kolonbian gertatzen den bezala? Aseguruen Zuzendaritza Nagusiak esan du biktimek helarazi dizkioten erreklamazioak eztabaidan sartuko dituela, kalte-ordainen ordainketaren zati bat gutxienez errenta gisa egin dadin. Mahai gaineko galdera horiekin, sektoreak erreforma neketsua baina beharrezkoa egiten du.