Segundo a Axencia Internacional da Enerxía (AIE), as enerxías mariñas teñen un enorme potencial de crecemento nos próximos anos e, ademais, aseguran unha subministración de electricidade que, por ser máis previsible, permite compensar as fluctuaciones das subministracións procedentes do vento. Neste artigo descríbense as diversas fontes de enerxía mariña, analízase a produción en Europa e España da enerxía das ondas (undimotriz) e faise un repaso á aposta no País vaco por esta enerxía.
As enerxías mariñas ofrecen catro importantes posibilidades: aumentar a eficiencia na explotación dos recursos enerxéticos europeos; diminuír a dependencia exterior; reducir ao mínimo as esixencias do sector da enerxía en materia de uso do chan; e recortar en Europa as emisións de gases de efecto invernadoiro (ao redor de 65 millóns de toneladas de CO2 en 2020).
Grazas aos obxectivos da UE no campo das enerxías renovables e aos estímulos que se ofrecen ao investimento (como as tarifas fixas reguladas ou os certificados verdes), a produción de enerxía eólica no mar comezou a desenvolverse con rapidez en Europa. En 2011, a enerxía eólica producida no mar equivalía ao 10% da capacidade instalada, empregaba directa ou indirectamente a 35.000 persoas e representaba un investimento anual de 2.400 millóns de euros. Ao final dese ano, a capacidade total instalada no mar elevábase a 3,8 GW. Atendendo aos plans de acción nacionais en materia de enerxías renovables, a electricidade producida en 2020 a partir do vento alcanzará os 494,6 TWh, dos cales 133,3 TWh xeraranse nomar .
Ademais, estímase que, antes de que finalice 2030, a instalación anual de capacidade no mar supere a realizada en terra. Nesas condicións, a produción eólica no mar podería chegar a satisfacer en 2020 o 4% da demanda de electricidade da UE e o 14% en 2030. En termos de emprego, isto representaría 170.000 postos de traballo en 2020 e 300.000 en 2030. Este crecemento verase impulsado se continúa o esforzo por reducir o custo das tecnoloxías eólicas nomar , que é un dos obxectivos principais da iniciativa industrial europea para a enerxía eólica, enmarcada no Plan Estratéxico Europeo de Tecnoloxía Enerxética (Plan EETE).
En canto ás outras tecnoloxías de produción de enerxía renovable no mar, o seu estado de desenvolvemento atópase aínda pouco avanzado e os Estados membros só proxectan instalar ata 2020 unha capacidade moderada (de entre 2 e 4 GW). Con todo, dado que as previsións para o futuro próximo indican unha duplicación anual da demanda mundial, o que se precisa é acelerar a comercialización da enerxía mariña mediante un recorte dos custos tecnolóxicos. Cada combinación de condicións xeográficas e oceanográficas esixe tecnoloxías diferentes.
Diversas fontes de enerxía mariña
- Presas mareomotrices. Estrutura similar a un dique que se utiliza para captar a enerxía procedente das masas de auga que entran e saen dunha baía ou estuario. O mellor exemplo desta tecnoloxía en Europa é a central eléctrica da Rance en Francia, que, cunha capacidade de 240 MW, é a segunda instalación deste tipo máis grande do mundo. As instalacións existentes na actualidade, que aproveitan a oscilación do nivel do mar para xerar enerxía, requiren amplitudes de marea notablemente superiores (máis de 5 m) aos presentes no litoral español, o cal, cunha moderada amplitude das mareas, non destaca por ser unha zona de elevadas correntes.
- Dispositivos para captación da enerxía das correntes. As correntes mariñas débense fundamentalmente a tres tipos de procesos: o vento, a marea e gradientes de densidade.
- Dispositivos de enerxía undimotriz. Xerada polo movemento das ondas (hoxe en día en fase de demostración) e as turbinas subacuáticas accionadas polas correntes das mareas ou outras (próximas á comercialización). A capacidade total instalada en 2012 con dispositivos que usan as ondas e as correntes alcanzou os 22 MW. Cando a tecnoloxía estea por completo madura, estímase que esta cifra podería chegar aos 2000 TWh/ano.
- Plantas de conversión de enerxía térmica oceánica. Para facer funcionar un motor térmico, empregan a diferenza de temperatura entre as augas profundas máis frías e as augas pouco profundas ou de superficie máis cálidas. Esta tecnoloxía pode constituír unha opción viable para os territorios de ultramar da UE situados no mar Caribe e no océano Índico.
Enerxías mariñas en España
España mantén desde fai tres lustros un notorio crecemento do consumo de enerxía e da intensidade enerxética cunha forte dependencia enerxética exterior, próxima ao 80% nos últimos anos. Como resposta a esta situación, o noso país atópase nunha fase de consolidación e desenvolvemento das enerxías renovables, no marco do Plan de Acción Nacional de Enerxías Renovables (PANER) 2011-2020, ante a necesidade de preservar o medio ambiente, reducir as emisións de carbono e asegurar un desenvolvemento sustentable. Para España, isto tradúcese no establecemento duns obxectivos que se concretan en que as enerxías renovables representen un 20% do consumo final bruto de enerxía, cunha porcentaxe no transporte do 10%, no ano 2020.
Segundo o PANER 2011-2020, debido ás características da costa española, o aproveitamento da enerxía das ondas (enerxía undimotriz) é a que se albisca como a tecnoloxía de aproveitamento enerxético mariño máis prometedora, sendo a cornixa cantábrica e a fachada norte das illas Canarias onde se dan os maiores potenciais enerxéticos.
En augas non profundas (menos de 50 m de profundidade), o potencial eólico mariño en España estímase próximo aos 8 GW. De feito, a enerxía eólica é a fonte renovable que experimentou un maior crecemento no noso país durante a anterior década. A produción eléctrica do sector eólico en 2010 foi superior aos 43.700 GWh, contribuíndo nun 16% á cobertura total da demanda eléctrica nacional e superando, nalgunhas ocasións, unha cobertura do 50% da demanda horaria.
A enerxía das correntes no estreito de Xibraltar presenta tamén un elevado potencial teórico, pero a súa viabilidade está moi limitada polo intenso tráfico marítimo e os valores ambientais existentes nesa zona.
O caso vasco: unha firme aposta pola enerxía undimotriz
O País Vasco, cos seus 150 quilómetros de costa, dispón dun gran potencial para xerar enerxía por medio da ondada. Xa en 2007, o Ente Vasco da Enerxía (EVE) encargou o desenvolvemento dun Atlas de Enerxía das Ondas a fin de avaliar o potencial enerxético e identificar as mellores localizacións na costa vasca. Este estudo resultou nunha estimación do potencial técnico coa tecnoloxía dispoñible de 1.200-1.600 GWh/ano, equivalente a un 6-8% do consumo eléctrico total do País Vasco. A existencia deste potencial foi recoñecida polo Goberno Vasco na Estratexia Enerxética de Euskadi 2020 (3E2020), o Plan de Ciencia Tecnoloxía e Innovación PCTI 2015, así como na Estratexia EnergiBasque. Todos estes plans teñen como obxectivo acelerar o desenvolvemento tecnolóxico e comercial das enerxías mariñas, colocar ao País Vasco á vangarda do coñecemento e como referente para o desenvolvemento industrial neste sector emerxente. A nova estratexia enerxética de Euskadi establece un ambicioso obxectivo de 60 MW instalados para 2020.
A aposta conxunta de todos os axentes públicos e privados vascos pola enerxía mariña non é casual, xa que o País Vasco conta cunha tradición de industria naval e enerxía, sendo algunhas das empresas líderes mesmo a nivel mundial. O esforzo realizado ata a data permitiu situar ao País Vasco como unha das rexións de referencia mundial neste tipo de enerxía da man de tres proxectos emblemáticos:
- A planta de enerxía das ondas de Mutriku, instalación comercial en dique promovida por EVE de 300 kW e unha produción anual de 600.000 kW, equivalente ao consumo de 600 fogares baseada na tecnoloxía de columna de auga oscilante (OWC), conectada a rede e en operación desde 2011.
- A infraestrutura de investigación, ensaio e demostración de convertidores de enerxía das ondas Biscay Marine Energy Platform (BIMEP), tamén promovida por EVE, que pon a disposición dos desenvolvedores de tecnoloxía catro puntos de amarre nun espazo de 5,27 km2 situados fronte ao litoral de de Armintza (Bizkaia) cunha potencia total de 20 MW. O seu obxectivo é levar a cabo a demostración e proba do comportamento de dispositivos de captación de enerxía das ondas en condicións reais. Esta infraestrutura requiriu do apoio de investigadores mariños nas súas diferentes fases. Os expertos do centro tecnolóxico especializado en investigación mariña e alimentaria AZTI encargáronse de avaliar o recurso enerxético dispoñible no litoral da CAPV e de seleccionar o emprazamento adecuado a partir dun exercicio de planificación espacial mariña. Tamén levaron a cabo todos os estudos ambientais necesarios que permitiron a tramitación do proxecto de acordo coa lexislación de Avaliación de Impacto Ambiental vixente e a obtención por parte de BIMEP da concesión de Dominio Público Marítimo Terrestre necesaria. De igual forma, durante a construción da infraestrutura encargáronse de implementar o plan de vixilancia ambiental previsto.
- Oceantec Enerxías Mariñas, empresa participada por Iberdrola e Tecnalia, cuxo obxectivo é desenvolver solucións de custo competitivo para aproveitar a enerxía das ondas. O seu primeiro prototipo probouse en Pasaia (Gipuzkoa) en 2008.
