Teimas e rarezas

Poida que vostede nin sequera sexa consciente de que, talvez, sempre comeza a ler o xornal de atrás cara adiante ou de que fai zapping continuamente e non pode ver a televisión sen ter o mando a distancia pegado aos dedos. Se cadra cambia de itinerario paira ir aos sitios ou, pola contra, gústalle repetir cada paso que dá. Seica é de quen miran debaixo da cama antes de deitarse? ou é una desas persoas que se pasan a vida contando pasos e baldosas ou memorizando matrículas de coches…? Mesmo si non se recoñece en ningunha destas facetas, polo menos non poderá negar que si ten una forma preferida paira realizar as accións máis habituais.

“Os cans e os gatos teñen rutinas de vida; pois igual nos sucede aos humanos. Á fin e ao cabo tamén somos animais de hábitos”, afirma Marta Díaz García, doutora en Psicoloxía e profesora titular de Terapia de Conduta da UNED. Paira ela, o mero feito de que o home descenda dos primates explicaría, por exemplo, que “todos teñamos un lugar favorito no salón paira ver a tele e que cando nos sentamos nel saibamos xa exactamente onde pór os pés”.

“Calquera comportamento que sexa infrecuente e até certo punto extravagante pode ser considerado raro, sen que deba falarse de enfermidade”, asegura o director do Centro de Saúde Mental Sector IA do Servizo Navarro de Saúde, Fabricio de Potestade Menéndez, mentres se refire á orixinalidade como elemento substancial da creatividade.

Pero por orixinal, excéntrica ou extravagante que sexa, a maneira de actuar propia case nunca é percibida por un mesmo como rara. “Non se define a rareza pola persoa que a ten, senón polas persoas que se desenvolven na súa contorna”, remacha Díaz García.

E si falamos de teima na súa acepción profana, segundo de Menéndez, estar a referir a unha preocupación caprichosa e desmedida por unha cuestión concreta que, sen que sexa patolóxica, entrañaría “certa rixidez psíquica”. Tanto paira o psiquiatra como paira a psicóloga consultados, a lista de teimas sería interminable; unhas responden a personalidades obsesivas, outras a motivacións inconscientes, algunhas a patróns culturais de comportamento e boa parte delas non se sabe moi ben a que.

Este tipo de rituais, pequenas obsesións ou teimas que temos todos non supoñen maior problema, a non ser que se convertan nunha enfermidade. A profesora de Terapia de Conduta da UNED, que cre que é difícil asociar as teimas a un patrón de comportamento, recoñece ter o costume de revisar sempre as chaves da luz, a auga e o gas antes de saír de casa.

O exemplo exposto pola psicóloga sérvenos paira entender cando una teima, entendida na súa acepción popular, pode converterse nun trastorno obsesivo compulsivo: “É normal que una persoa que ten o hábito de comprobar que non se deixa a chave do gas aberta ou as luces acesas ao saír de casa o ‘chequee’ una vez antes de pechar a porta da súa casa, e que si non o fixo, ou non está segura, vólvase e revíseo paira quedarse tranquila. Con todo, cando alguén necesita facer isto mesmo 5 ó 6 veces paira saír de dúbidas e xa non lle importa nin sequera chegar tarde por repetir a rutina unha e outra vez, a teima comezaría a interferir na súa vida e converteuse en algo patolóxico”.

Este tipo de condutas rituais e repetitivas que chamamos teimas non adoitan ter una finalidade, con todo, o mero feito de polas en práctica aplaca a ansiedade de quen as executa. Hai tantas teimas como persoas maniáticas, pero podemos ver cales son as teimas máis comúns e como a maioría poden clasificarse dentro dalgúns dos apartados que se enumeran a continuación:

• Teimas referidas á limpeza, a hixiene e a escrupulosidad que se relacionan coa sensación de vulnerabilidade:
  • Aversión cara ás propias secreciones do corpo.
  • Aseo individual extremo con lavado repetitivo das mans ou os dentes.
  • Arranxo persoal de modo ritual.
  • Preocupación excesiva pola sucidade e os microbios.
  • Desagrado esaxerado cara á contaminación ambiental coa posta en práctica de rutinas paira eliminar contaminantes.
  • Inquietude pola posibilidade de porse enfermo que leva a tomar esaxeradas medidas paira evitar o contaxio.
  • Desasosego por pensar continuamente que persoas próximas poden contraer una enfermidade.
  • Obsesión pola hixiene doméstica.
  • Necesidade de lavar e limpar.
• Teimas que conciernen á orde:
  • Cada cousa no seu sitio e un lugar paira cada cousa. A orde convértese en algo fundamental na vida e o mero feito de que alguén desordene, por exemplo, uns CDs organizados alfabeticamente pode desencadear un conflito.
  • Colocación de obxectos simétrica e milimétricamente.
  • Preocupación por contar ou numerar todo.
• Rituais repetitivos de comprobación que incumben á seguridade:
  • Necesidade de confirmar que portas, xanelas e fechaduras de casa ou dos coches están pechadas. O mesmo coas luces, as billas, o gas etc.
  • Preocupación constante e necesidade de constatar que non pasa nin pasará nada malo.

Ademais de todas estes peculiares costumes que se executan de forma reiterada, existen outras moitas que se relacionan co empeño de alcanzar o perfeccionismo no traballo. Segundo a psicoterapeuta Díaz García, este tipo de teimas afecta sobre todo ao sexo masculino xa que a súa orixe apoiaríase na necesidade de obter éxito profesional. E non é que existan teimas masculinas e femininas pero “a teima de limpeza é máis frecuente na muller; o perfeccionismo, no home, aínda que a incorporación social e laboral da muller, en igualdade de condicións que o home, está a cambiar este patrón cultural”, opina Fabricio de Potestade.

En leste mesmo capítulo poderían entrar os caprichos e antojos arbitrarios; os medos producidos por un perigo real, imaxinario ou, mesmo, inconsciente, así como as supersticiones.

O ter máis ou menos particularidades relaciónase coa capacidade de adaptación, segundo Díaz García. Tamén son determinantes a idade e o lugar que se ocupa dentro da sociedade. Paira esta psicóloga é evidente que a convivencia nos obriga a ser máis flexibles e a ceder ante os demais, por iso adoitan ter uns hábitos de vida máis rigorosos as persoas que viven soas.

“Os anciáns permítense ter máis teimas porque teñen menos que perder. Paira as persoas maiores o custo de manter as súas rarezas é relativamente baixo, nada comparable co que supón paira quen teñen que conservar un traballo ou compartir a vivenda coa familia. Sucede o mesmo con quen ostentan un elevado rango de poder. Así, calquera persoa sería tachada de brutana por facer ou dicir cousas que a Camilo José Cela permitíronselle pola súa xenialidade”. De novo, o feito de que o home descenda do mono revelaría paira Díaz García a necesidade que sentimos de “delimitar, impor e pór de manifesto o noso dominio sobre o outro”.

Neste sentido, o psiquiatra xefe de Servizo de Saúde Mental do Servizo Navarro de Saúde considera que “as rarezas son relativamente frecuentes e forman parte, neste mundo igualitarista, dunha estratexia psicolóxica de orixinalidade ou, cando menos, de preservación da individualidade. É, dalgunha maneira, una resposta contra a uniformidade”. Paira o doutor de Potestade “a excentricidade non é tolemia, é rareza estatística” e “a extravagancia pode ser doce e enxeñosa, ás veces”.

En canto á teima patolóxica, segundo este psiquiatra, preséntase con maior frecuencia entre as persoas cunha idade comprendida entre os 25 e os 45 anos e é independente do nivel cultural. Paira el, “as teimas ‘con minúsculas’ ou ‘normais’ son máis frecuentes entre as persoas máis supersticiosas, primarias e incultas”. Por moito que se fale de rarezas, esixencias, teimas, supersticiones e rituais de toureiros, actores, cantantes e deportistas famosos o psiquiatra navarro é rotundo: “a maior racionalidade, salvo patoloxía, menor presenza de teimas”.