Ziurtasuna gero eta balio urriagoa da lan-eremuan. Langabeziaz gain —espainiarren kezka nagusia gaur egun—, beste gai batzuek, hala nola berehalako erreformek edo erretiro-adina atzeratzeak, garrantzia ematen diote Gizarte Segurantzaren sistemari ezin zaiola eutsi gaur egun planteatzen den moduan. Haren konfigurazioak doikuntza batzuk behar ditu aurrekaririk gabeko erronka demografiko bati aurre egiteko: bizi-itxaropena handitzea eta jaiotza-tasa jaistea. Egoera hori nekez imajinatzen zen duela 50 urte baino gehiago, pentsioen erregimen publikoa diseinatu eta sortu zenean. Era berean, ezerk ez du bermatzen beste mende erdi baten barruan, edo are gutxiago, egoera berriro ez aldatzea. Horregatik, langile askok alternatibak bilatzen dituzte eremu pribatuan, segurtasun gabezia hori arintzeko. Besteak beste, mutualitate edo montepio bati atxikitzea.
Zer, noiz, nola
Montepioak gizarte-aurreikuspeneko erakundeak dira, eta Gizarte Segurantzaren sistema orokorrarekiko modu paraleloan funtzionatzen dute (batzuetan alternatiboa, ia beti osagarria). Batzuk estatukoak dira —militarrei edo funtzionario publikoei laguntzen dietenak, esaterako—, eta beste batzuk pribatuak, mutualitateak ere deitzen direnak. Mota batekoak edo bestekoak izan, entitate horiek lanbide edo lanbide bereko pertsonak biltzen dituzte, eta guztiak elkartzen dira kapitala denen onerako biltzeko, haien familiak barne. Hain zuzen, hiztegiak diru-gordailu gisa definitzen ditu montepioak, gorputz bateko gizabanakoek beren alargunei eta umezurtzei laguntzeko egiten dituzten ekarpenekin eratzen direnak, nahiz eta gaur egun bazkideen heriotza baino agertoki gehiago aurreikusten dituzten.
Lanbide bereko pertsonak biltzen dituzte, denon onerako kapitala biltzeko asoziatzen direnak
Mutualitateen ezaugarri sozial nagusiak hauek dira:
Irabazi asmorik eza.
Pertsona-sozietate gisa eratzea, ez kapital-sozietate gisa.
Kudeaketa parte-hartzailea.
Elkartasuna, sistema indibidualek estaltzen ez dituzten arriskuetan kolektiboa ez baztertzeko printzipioak betetzen dituztelako.
Gizarte Segurantza publikoaren pentsio osagarriak ordaintzea.
Mutualistek erakundearen gobernu-organoetan demokratikoki parte hartzea: bazkide guztiak dira hautesleak eta erantzukizuneko karguetarako hautagaiak.
Gizarte Aurreikuspeneko Mutualitateak bazkideen ekarpen erregularren bidez finantzatzen dira, eta kapital horrekin, langileei eta haien familiakoei eragiten dieten laneko gertakizunak estaltzen dituzte:
Alde batetik, horiek osatzen dituzten kolektiboen pentsioak bermatzen dituzte, besteak beste, profesionalak (ingeniariak, arkitektoak, abokatuak…), enpresetako langileak edo oinarri kooperatiboa duten ikasleen gurasoak.
Bestetik, beren babes-ekintza osasun-laguntzako prestazioetara zabaltzen dute.
Erretiroaz eta osasunaz gain, baliaezintasunagatiko eta heriotzagatiko eta biziraupenagatiko prestazioak ere jasotzen dituzte: mutualista bat hiltzen bada, ezkontideak eta 18 urtetik beherako seme-alabek alarguntasun- eta zurztasun-pentsioak jasotzen dituzte, hurrenez hurren.
Gero eta protagonismo handiagoa
Nahiz eta Gizarte Segurantzak egoera horiek betetzen dituen, ukaezina da ezen, etorkizunean pentsatzean, ziurgabetasunak garrantzia hartu duela eta maiz jotzen dela erakunde horietara.
Zer gertatzen da sistema berriro aldatzen bada edo erretiroa ez bada iristen lasai bizitzeko? Egoera horiek aurreikusteko, langile askok hainbat aukera dituzte, hala nola pentsio-planak, inbertsio-funtsak edo bizi-aseguruak. Eta beste batzuk —beren mutualitatea duten taldeetakoak— montepioei atxikitzen zaizkie.
Espainian, ia bi milioi eta erdi langile mutualitate pribatuetako bazkideak dira
Zifra ofizialek joera hori berresten dute. Espainian, ia bi milioi eta erdi langile (biztanleria aktiboaren %13) mutualitate pribatuetako bazkideak dira. 2010eko abenduko Gizarte Aurreikuspeneko Mutualitateen Konfederazio Nazionalaren (CNEPS) azken datuen arabera, erakunde horiek 2.500 milioi eurotik gorako diru-sarrerak jasotzen dituzte bazkideen kuotengatik, eta 31.500 milioi euro inguruko aktiboak dituzte. Kopuru hori testuinguruan jartzeko, nahikoa da esatea gaur egungo baliabideak duela 30 urte baino zertxobait gutxiago kudeatutakoak baino 715 aldiz handiagoak direla.
Aktiboen hazkunde esponentziala 1984tik aurrera gertatu da, zehazki. Arrazoia? Urte horretako abuztuan, mutualitateek gizarte-aurreikuspeneko erakunde izateari utzi zioten, eta aseguru-etxeen izaera legala hartu zuten. Metodoa? Aseguru Pribatuaren Antolamenduari buruzko 33/1984 Legea onartzea. Helburua? Sozietatearen helburuak betetzeko behar den kaudimena eta finantza-indarra lortzea. Horrek esan nahi du ezen, haren funtzionamendua aseguru-enpresen antzekoa den bitartean, bere izaera demokratikoa, parte-hartzailea eta soziala bere horretan mantentzen dela.
autonomia-erkidegoek beren gain hartu dituzte beren funtzionamenduaren eta antolaketaren gaineko eskumenak
Mutualismoaren beste ezaugarri berezi bat da autonomia-erkidegoek beren funtzionamenduarekin eta antolamenduarekin zerikusia duen guztian eskumenak hartu dituztela; ezaugarri horrek nabarmen bereizten du gizarte-aurreikuspeneko sistema hori gainerakoetatik.
Horri dagokionez, CNEPSk adierazi du komunitate guztiek beren estatutuetan hartu dutela erantzukizun hori, nahiz eta, oraingoz, 17etatik lauk bakarrik erabili duten eskumen legegile hori: Euskadi, Katalunia, Valentzia eta Madril. Era berean, adierazten du mutualismoak hazkunde handiagoa izan duela —presentzian eta ekonomian— eta sendotze nabarmenagoa izan duela.
Interesgarria da iraganari begiratu bat ematea, Espainiako gizartean montepioek duten eginkizuna hobeto ulertzeko. Horrela dakigu gaur egun modu osagarrian funtzionatzen duen sistema, bere garaian, onartutako bakarra izan zela. Edo montepio pribatuak publikoak eratu ondoren sortu zirela, Estatuak XVIII. mendeko lehen montepio ofizialak sortu baitzituen funtzionarioei eta haien familiei laguntzeko, lehenbizi militarrak 1761ean, eta gero funtzionario zibilak.
Hamar urte geroago, lehen montepio pribatua eratu zen: Zaragozako Abokatuena. Profesional liberaletan, langile-klaseetan eta merkataritza-taldeetan sortu zen mutualismoa Espainian.
