Gutxi-asko, denok egiten dugu gehiegikeriaren bat Gabonetan. Elikagai hiperkalorikoekin egindako janari oparoak, postre azukredunak, edari alkoholiko gehiago hartzea… Eta, gero, gehiegikeria horri aurre egin nahi diogu, gure gorputza "araziz". Baina gure organismoak ez du toxinarik metatzen. Giltzurrunak eta gibela dira hondakin-konposatuak prozesatu eta ezabatzeko organo nagusiak, eta zeregin horretarako ez dute kanpoko laguntzarik behar. Funtzio horiek arintzeko elikagaiak edo produktu arazgarriak kontsumitzeak, ezertarako balio ez izateaz gain, gure osasuna arriskuan jar dezake.
Neurriz kanpoko kontsumoen batura baskulan islatzen da. Ariketa pisuz jaisteko, pertsona gehienek eguneroko errutinara eramaten dute ariketa —gimnasioan izena ematea urte berri bat hastean izaten diren ohiko xedeetako bat da—, eta, aldi berean, elikadura kontrolatzen dute, alternatiba osasungarriagoak hautatuz. Beste batzuek, ordea, detox (desintoxikatzaileak) deitzen dieten elikagaiak eta produktuak kontsumitzen dituzte, eta horiekin pilatutako kiloak erruz akabatu eta toxina-organismoa garbitu nahi dute.
Elikagaien Segurtasunerako Europako Agentziak (EFSA) aspalditik ohartarazten du elikagai eta produktu horiek osasunerako izan ditzaketen ondorio kaltegarriak. Duela hamarkada bat, Europako Batzordeak Produktu Dietetikoen, Nutrizioaren eta Alergien Batzorde Teknikoari eskatu zion irizpen zientifiko bat emateko organismoan zeuden propietate teoriko osasungarriei buruz.
Ondorioa erabatekoa izan zen: “Ez zuten inolako oinarririk, EFSAk argi utzi zuen ez zegoela inolako ebidentzia zientifikorik. Ebidentzia egiaztaturik gabeko osasun-deklarazioa denez, Europar Batasunean ezin da aipatu elikagairik edo osagarririk. Detox aipamena edo antzeko beste edozein, jabetza osasungarriaren adierazpena da, eta EFSAk ez du onartzen; beraz, ezin da egin”, dio Beatriz Robles dietista-nutrizionistak.
Hala ere, eta eraginkortasun eza frogatua izan arren, detox elikagaiak eta produktuak askoz ere ezagunagoak dira elikaduran adituak diren medikuek nahiko luketena baino.
Zer dira detox elikagaiak?
Kurkuma, anana, alkatxofa, te berdea, marrubia, kalea, algak, kiwia, alfalfa, espirulina, espinakak, limoia, Bruselako azak, apioa, baratxuria… Abizen hori ematen zaien elikagaien zerrenda luzea da (eta ez hazten). Osasungarriak ez diren bizi-ohituren ondorioz metatutako toxinen organismoa garbitzeko propietateak dituzten fruta eta barazkiak dira.
Dieta mota horren preskriptoreek adierazten dute, eraginkorrak izateko, elikagai horiek gordinik kontsumitu behar direla, zuzenean edo zukuak, smoothieak, irabiakiak, infusioak edo urak bezalako prestakinetan. “Ezagunak dira, premisa erakargarri bat dutelako —osasuna hobetzea—, itxuraz erraza den praktika batetik abiatuta, irabiaki edo elikagai jakin batzuk hartzea, eta hori askoz errazagoa da ohitura benetan osasungarriak ezartzea baino, hala nola dieta etengabe aldatzea, ariketa fisikoa egitea edo alkohola edo tabakoa uztea”, dio Roblesek.
2016an, Elikagaien Segurtasunerako Europako Agentziak arrisku berrien zerrendan sartu zituen elikagai horiek, hiru arrazoirengatik zaindu beharrekoak:
- Lehenengo arriskua oxalato-kontzentrazio handia da. Konposatu hori landare-elikagaietan agertzen da, eta kopuru handietan hartuz gero, mineralen xurgapenean eragin dezake. “Berez, ez da arazorik izango landareak entsaladetan edo plater arruntetan jaten badira, baina bai irabiakian, gordinik, baraurik eta askoz gehiago irensten baitira”, azaldu du Roblesek.
- Bigarren arriskua nitratoak dira, berez agertzen baitira hosto berdeetako barazkietan, hala nola zerbetan eta espinaketan, eta, kontzentrazio handietan, metahemoglobinemia izeneko odol-gaixotasunaren eragile izan daitezke, batez ere haur txikienetan.
- Hirugarren arriskua mikrobioen kutsadurarekin lotuta dago, “bereziki, barazki gordinekin egiten diren etxeko prestakinak”, zehaztu du.
Dietista-nutrizionistaren hitzetan, detox elikagaien atzean interes komertziala besterik ez dago. “Exotiko eta berritzailetzat jotzen gaituzten guztiek gure arreta erakartzen dute. Gainera, osasun-kutsua badu, erraz konbentzitzen gaituzte. Harizek aztertu duenez, denbora guztian bilatzen ari gara mirarizko produktua, zenbait arazo konpontzen lagunduko diguna; izan ere, batzuetan, zientziak ez digu konponbiderik ematen, edo, ohitura-aldaketekin gertatzen zaigun bezala, nekez har ditzakegu hamaika gorabehera, besteak beste, gizarte-baldintzak, hala nola errenta, hezkuntza, enplegu-mota, familia-bizitza…”.
Arrisku handiko produktuak
Irudia: Marijana
Etxean irabiakiak egiteko erabiltzen diren elikagaietatik arazketa-prestakinetara pasatu dira, eta premisa horrekin saltzen dira. Produktu horiek organismotik toxinak kentzeko aukera ematen dute. Ezaugarri hauek ditu:
- Zuku eta irabiaki landuak, infusioak, anpuluak, xarabeak, kapsulak eta elikadura-osagarriak dira.
- Formulazioan hainbat landare-osagai konbinatzen dituzte, hala nola zaldi-buztana, lehoi-hortza, urkia, astigar-xarabea, ortiga berdea, erromeroa, jengibrea eta, are, ikatz aktibatua.
- Produktu horiek propietate diuretikoak, birmineralizatzaileak, antioxidatzaileak, kolagogak (behazun-xixkuan atxikitako bilisa kanporatzea errazten dute) edo toxinen kelatzaileak (gorputzeko toxinak garraiatzen eta kanporatzen dituzte) dituzte.
Esther Samper medikuak, Bioteknologia Biomedikoko masterrak eta Ehun-ingeniaritza Kardiobaskularreko doktoreak adierazi dutenez, produktu horiek, oro har, seguruak izan arren, ez dira kaltegabetzat hartu behar: “Osasun-arazo larriak eragin ditzakete zenbait gaixotasun dituzten edo prestakin horiek asko kontsumitzen dituzten pertsonengan. Arriskurik nabarmenenetako bat oxalatoak metatzea da, landare berde gehiegi kontsumitzeagatik. Horrek harriak sor ditzake giltzurrunetan, anemia sor dezake burdin urritasunagatik edo osteoporosiagatik”.
Doktorearentzat, produktu horien ospea faktore multzo baten ondorio da. “Adibidez, biztanleria-sektore batek terapia naturalak idealizatzen ditu eta kimikotasuna demonizatzen du, baina bereizketa hori zentzugabea da produktu baten eraginkortasuna eta segurtasuna baloratzeko orduan. Horrek eta Espainian pseudoterapiak sartzeak eragina izan dezakete detoxaren gaineko sinesmenaren hedapenean. Gainera, Hollywoodeko aktoreak eta beste pertsona famatu batzuk produktu horiek sustatzen hasi ziren duela urte batzuk, eta bultzada handia eman zieten nazioartean”.
Detox produktuak medikuen ikuskapenik gabe saltzen dira, bai farmazietan, bai belar-dendetan eta supermerkatuetan. Beraz, herritar guztiek erraz eskuratzeko modukoak dira. “Nire ustez, produktu horiek osasunerako onurarik erakutsi ez dutenez, ez lirateke farmazietan egon behar. Produktua elikagai gisa segurtasun-azterketetatik igaro bada, ondo ikusiko luke supermerkatuetan saltzea, baina publizitate engainagarririk gabe, ondorio onuragarriak dituela osasunarentzat. Bestalde, ondo legoke produktu batek pertsona jakin batzuentzat (adibidez, emakume haurdunentzat) ekar dezakeen arriskuaz ohartzea”, azaldu du doktoreak.
Detox-ak dieta osoa hartzen duenean
Irudia: Sean Haye
Baina detoxaren obsesioa menu osora zabaltzen da. Dieta desintoxikatzaileak oso ezagun bihurtu dira organismoa garbitzeko, pisua galtzeko, likidoak galtzen laguntzeko edo gorputza energiaz hornitzeko. Mota ezberdinetakoak izan arren, gehienek baraua eta fruta eta barazki oso edo likidotuak konbinatzen dituzte (irabiaki berdeak oso ezagunak dira).
- Baina detox zukua egin dezakezu zure ordez
Eskuarki, dieta horiek 3 egunetik 30 egunera bitartean irauten dute. “Egun batzuetako programak izaten dira, irabiakiak bakarrik kontsumituz edo irenstearen funtsezko parte bihurtuz, eta horrek kilokaloria kopuru txikia hartzea ekarriko du. Kaloria gutxiko dieta mota hau osasun-profesional batek gainbegiratu behar du”, dio Roblesek.
Dieta arazgarri batzuek fitoterapiako produktu edo prestakin batzuk (sendabelarrak) modu osagarri edo esklusiboan hartzea iradokitzen dute. Nolanahi ere, dietista-nutrizionistaren arabera, erregimen horiek “gure osasuna arriskuan jar dezakete, oso murriztaileak direlako, oso kaloria gutxikoak, interakzioak izan ditzakete medikamentuekin, EFSAk aipatutako arrazoiez gain”.
Luis Frechoso, Dietista-Nutrizionisten Elkargo Ofizialen Kontseilu Nagusiko kidea eta Asturiasko Printzerriko Dietikagile Nutrizionisten Elkargo Profesionaleko presidentea, dieta-mota horien aurkako iritzia eman du argi eta garbi. “Proposamen murriztaileak dira, epe laburrekoak, eta ez dute inolako atxikimendurik edo osasun-heziketarik bermatzen. Gainera, eta hori oso garrantzitsua da, kontuan hartu behar da gomendio edo aholku txar horiek betikotzen dutela osasunaren eta gorputz-pisuaren arteko lotura eta elikadurarekin lotutako ekintzak konpentsatzeko ideia edo beharra. Elikagaien portaera bera alda dezaketen alderdi arriskutsuak”, adierazi du.
“Gizakiaren organismoa ez da intoxikatzen elikaduratik eratorritako forma horietan, oso desordenatua edo ez osasungarria delako. Falazia bat da”, dio Frechosok. “Produktu edo elikagai batzuk hartzeagatik organismoa detoxifikatzeko lanak egiteak ez du zentzurik, sinplistegia da eta ez du frogatutako inolako babes zientifikorik”, dio. Adituarentzat, inork ez luke horrelako dietarik egin behar, eta are gutxiago patologiaren bat dutenek.
Detox dieten aldekoek enemak eta laxanteak ere erabiltzen dituzte maiz, substantzia kaltegarrien organismoa desintoxikatzeko erritualen artean. “Medikuak aginduta soilik erabili beharko litzateke, digestio-aparatuko espezialista baten bidez, beheko digestio-hodiko alterazioak tratatzeko, arazoa modu akutuan konpontzeko. Etengabe erabiltzeak ez du inolako onurarik ekartzen; gertatzen ari den oinarrizko arazoari adabakia jartzea da, arduragabekeriaz gain, beste edozein automedikazio bezala. Zoritxarrez, gero eta finkatuago dagoen moda da”, Frechoso diluitua.
CGCODNko ordezkariak azpimarratu du dieta horiek egitea kaltegarria dela organismoarentzat. “Ez dago osasun-profesionalik, eta are gutxiago dietista-nutrizionista tituludun batek gomendatuko lituzke jarraibide horiek”, adierazi du. Frechosoren ustez, "salmentaren edo publizitatearen ordainsaria jasotzen duen pertsonarentzat baino ez dira etekinak". Horregatik, horrelako ekintzak salatzera animatzen du dagokion elkargo profesionalean, baita elkargokide batek gomendatuta ere.
Detox produktuen plazebo-efektua
Laguntza zientifikorik izan ez arren, batzuek diote detox dieta egin ondoren osasuna nabarmen hobetzen dutela eta indarberrituta eta energiaz beteta daudela. “Hori gertatzen da, besterik gabe, osasunari kalte egin diezaioketen elikagai osasungaitz batzuk jateari uzten zaiolako”, esan du Beatriz Robles dietista-nutrizionistak.
Samper doktorea harago doa, eta uste du kasu horietan ia beti plazebo-efektua dela. “Osasunerako onuragarria den zerbait hartzen ari zarela uste izateak, benetan eraginik ez badu, pertsona batzuen egoera ia beti subjektiboa dela hobetu dezake. Beste batzuetan, ordea, autozenketa hutsa eta gogorra gertatzen da. Hau da, gizabanakoak objektiboki osasun berdina du, baina hobeki dagoela iruditzen zaio. Gerta daiteke, halaber, arazketa-produktuaren kontsumoa bat etortzea gaixotasunaren edo osasun-arazoaren konponbide naturalarekin edo hobekuntza iragankor eta partzialarekin (“batezbestekorako erregresioa” deritzon kontzeptua). Esperientzia horiek guztiek ‘a mí me funciona’ ekarri dute, engainu askorentzat zabalik dagoen atea”.
Itxura hori Frechosok partekatzen du: “Argi izan behar da sentsazio edo bizipen partikularrak ezin direla inolaz ere hartu ebidentzia zientifikoaren froga sendo gisa, ezin baita inola ere frogatu ustezko hobekuntza hori zergatik den”.
