Perder audición de maneira repentina ou ter a sensación de escoitar nosa propia voz mentres falamos (fenómeno coñecido como autofonía) pode indicar a presenza no oído dos chamados tapóns de cera, un trastorno cuxa incidencia se multiplica durante os meses de verán. Segundo explican os otorrinolaringólogos, a cera é a sustancia encargada de defender o epitelio do conduto auditivo fronte a infeccións e golpes, pero a acumulación desta sustancia, xeralmente debida a un proceso de limpeza inadecuado, provoca a obstrución desta canle, e pode dar lugar a lesións. Aínda que é moi molesto, non se trata dun trastorno de importancia e para solucionalo basta con extraer o tapón.
A cera é unha mucosidad espesa, o resultado da secreción das glándulas ceruminosas situadas no terzo externo do oído externo cuxa misión é protexer o conduto auditivo, a canle que vai desde o tímpano ata o exterior do oído. Esta mucosidad é a que se encarga de manter o ph desta canle, pero cando se acumula en exceso pode provocar a súa obstrución e dar lugar aos tapóns, segundo indica Ignacio Cobeta, secretario da Sociedade Española de Otorrinolaringología e Patoloxía Cervical. Constantino Morera, xefe de Servizo de Otorrinolaringología do Hospital A Fe de Valencia, matiza que habitualmente non deben producirse tapóns, e que a obstrución do conduto auditivo adoita estar provocada pola alteración do mecanismo natural de limpeza do oído.
Os tapóns no oído poden ser de dous tipos. Os tapóns de cera son os máis comúns e están causados pola acumulación excesiva de cera. Os tapóns epidérmicos, menos frecuentes, son máis escuros, dunha cera amarelada, e prodúcense por descamación epitelial. O conduto auditivo externo ten unha pel que é migratoria e sae do tímpano cara a fóra. Ao chegar ao final do conduto, esta pel mestúrase coa cera e fórmanse pequenos detritus. Cando o mecanismo non funciona ben, fórmanse tapóns epidérmicos.
A acumulación en exceso da mucosidad do conduto auditivo pode provocar obstrución e dar lugar aos tapóns
Os tapóns son unha molestia que algunhas persoas padecen de maneira repetida ao longo da súa vida, pero que pode non aparecer nunca noutras, «xa que tanto a cantidade como a calidade da cera é moi variable entre uns e outros individuos», indica Cobeta, e en moitos casos existe unha propensión xenética a telos. Trátase dun trastorno que pode presentarse en calquera grupo de poboación, sen importar o sexo nin a idade, aínda que segundo sinala o Xefe de Servizo de Otorrinolaringología do hospital valenciano, afecta en maior medida aos anciáns debido a que a pel do seu conduto auditivo externo «ten menos capacidade migratoria».
Ademais de afectar máis á poboación maior, os taponamientos de oído teñen maior incidencia no verán. A razón? A cera acumulada no oído absorbe a auga e se seareira, o que provoca a formación dun tapón, como afirma Constantino Romeu. Coincide con esta idea Cobeta, quen sinala que ás veces bastan actos tan simples como un lavado de cabeza ou unha ducha para que se formen tapóns no interior do oído. Como pode saberse que se ten un tapón de cera e non calquera outra doenza ótica?
Os síntomas
A perda repentina de audición é un dos síntomas máis claros para recoñecer que se ten un tapón no oído. A diminución da audición adoita ser drástica, e é habitual deixar de ouvir «dun día para outro», asegura Cobeta, pero é pasaxeira e recupérase tras a extracción do tapón. A esta situación tan rechamante únense outros síntomas, que resume a Sociedade Española de Otorrinolaringología:
- Sensación de autofonía: A persoa parece ouvir a súa propia voz cando fala.
- Tamén é frecuente que, ao masticar, téñase a sensación de estar a escoitar o ruído que producen as mandíbulas ao chocar entre si.
- Dor de oídos: Pode ser de intensidade media, e na maioría das ocasións é necesario recorrer a tomar analxésicos.
- Sensación de taponamiento.
- Zumbidos.
- Sensación de inestabilidade: En ocasións, un tapón no oído pode provocar leves mareos.
Para terminar con estas molestias non existe máis solución que extraer o tapón de cera. A extracción non presenta dificultades, e pode realizala o propio individuo que ten taponado o oído. Normalmente, recórrese a reblandecer o tapón con aceite ou auga, esta última máis eficaz e segura, segundo os últimos estudos realizados por médicos holandeses e publicados no British Journal of Xeral Practice.
Pero a pesar de que a extracción dos tapóns non presenta dificultade, os médicos recomendan que esta operación sexa levada a cabo por profesionais. Aseguran, ademais, que antes de proceder a sacar o tapón é aconsellable que se realice ao paciente un exame que inclúe unha otoscopia. Con esta exploración, segundo sinala Cobeta, pódese visualizar o conduto auditivo externo, o tímpano -para comprobar que non existe perforación- e o oído medio. Tras realizar a revisión, que debe levar a cabo o especialista en Otorrinolaringología, procédese á extracción dos tapóns. Pódense empregar diversos procedementos, que nunca se aplicarán se se sospeita que pode existir unha lesión ou se o oído do paciente ha supurado ou se ten perforación timpánica.
Un deles é a irrigación, que consiste na introdución de auga tépeda no oído (a 37ºC porque se a auga é máis fría pode provocar mareos ao paciente) con obxecto de reblandecer a cera e que salga cara a fóra. Tamén poden utilizarse auga osixenada ou sustancias cerumenolíticas (que fan menos compacta a cera). Os expertos advirten do perigo que pode ter efectuar esta operación en casa, porque os tapóns máis compactos poden necesitar que se utilice moita forza e pódese chegar a lesionar o tímpano.
Outro dos procedementos é a cirurxía instrumental que debe realizarse sempre por otorrinolaringólogos. Trátase de levar a cabo un control microscópico e a limpeza do oído cos instrumentos adecuados.
A extracción é o único método para terminar co tapón, pero existe algún modo de evitalos? A opinión dos expertos é clara e coinciden en sinalar que a principal causa da aparición de tapóns de cera nos oídos é unha hixiene incorrecta desta zona, polo que o único modo de previr a súa aparición é non limpala en exceso, «non intervir no proceso natural de limpeza do oído», segundo explica Morera.
Os otorrinolaringólogos desaconsellan o uso dos bastoncillos de algodón que tanta aceptación teñen entre a maioría da poboación, xa que adoitan dar lugar para o efecto contrario ao desexado. Estes bastóns o que fan é arrastrar a cera cara ao tímpano e dificultan a súa extracción. Para manter limpo o conduto auditivo, Cobeta aconsella lavarse o oído cada quince días con auga osixenada rebaixada, con obxecto de evitar que a cera se solidifique e póidanse formar tapóns. Morera propón que nunca se limpe o oído «máis aló de onde chega o dedo, que coincide co lugar onde están as glándulas sebáceas encargadas de fabricar a cera». E asegura que se se introduce calquera obxecto pasando este límite, pode estimularse a secreción de cera e provocar un empeoramento da situación.
Ademais de «limitar a excesiva limpeza dos oídos que leva a cabo na actualidade», o médico indica que para evitar a aparición de tapóns de cerumen é recomendable tamén non permanecer moito tempo en lugares onde o aire teña unha concentración elevada de po, e expresa a conveniencia de que anualmente, en especial antes do verán, realícese unha exploración do oído para eliminar o posible exceso de cera.
