Bonita Falkner é una nefróloga pediátrica que nos anos 80 preocupouse por seguir a pista da principal causa de mortalidade do seu país até a orixe, e achou que as insuficiencias cardíacas e renais que acontecen aos maiores de 60 anos teñen a súa orixe en malos hábitos adquiridos cinco décadas antes. Sorprendeu á comunidade científica revelando que a hipertensión é tamén cousa de nenos e acuñou un concepto controvertido: a prehipertensión. Entrevistamos a esta especialista estadounidense á mantenta da súa participación nunha reunión nacional de hipertensión celebrada recentemente en Valencia.
Estatisticamente, as curvas de progresión do estado hipertenso arrincan dunha meseta de valores sutilmente alterados, e pensamos que se interviñamos de forma eficaz nesta etapa precoz poderiamos evitar as complicacións posteriores. Con todo, todo quedou nun apuntamento, posto que aínda non hai estudos que demostren que a intervención clínica en individuos prehipertensos vaia mellorar o seu prognóstico cardiovascular.
O que está fóra de toda dúbida é que, de non facer nada, a gran maioría acabará tarde ou cedo cunha hipertensión en toda regra. A miña motivación profesional era a de facer algo canto antes e, polo menos, chamar a atención sobre esta realidade. De feito, tomáronse xa medidas moi contundentes de control e podo avanzar que, por máis que o problema persista, estamos a detectar hipertensos de forma moito máis precoz que antes.
Os nenos con hipertensión fano por cuestións ambientais relacionadas con malos hábitosO noso grupo en Filadelfia desmontou una teoría fetal pola que un peso baixo ao nacer condicionaba a obesidade e unha posible síndrome metabólico na infancia. Puidemos comprobar en 250 nenos que, polo que respecta á hipertensión, non hai influencia algunha.
Os nenos que desenvolven hipertensión xa na infancia fano principalmente por cuestións ambientais relacionadas con malos hábitos. De feito, un 36% dos nenos estudados entraba na categoría de prehipertensión (una sistólica por encima de 130 mmHg), pero non se correspondía co baixo peso ao nacer (menos de 2.500 gramos).
Si. Recórrese cada vez máis aos alimentos precocinados ou en conserva, con inxentes cantidades de sodio que danan o sistema renal e aumentan a presión sanguínea. As proporcións de hidratos de carbono na rutina diaria de nenos e adolescentes estadounidenses se descontrolan e, ademais, as consolas ou a televisión restan tempo á actividade ao aire libre e o exercicio; o panorama empeora por momentos…
Así é. Na actualidade séguese a evolución da presión arterial nos nenos desde os tres anos, e exércese unha marcaxe moi estrita en quen ingresan na adolescencia con exceso de peso, metabolismo anormal de azucres e graxas ou trastornos do soño. As estatísticas informan que un 3% da poboación pediátrica sofre hipertensión arterial. A presión sistólica no grupo de poboación entre os 8 e os 17 anos creceu un punto respecto da de fai una década; pero a diastólica escalou tres.
Sabemos que por cada subida dun punto na presión sistólica crece un 10% a probabilidade de que o neno se converta nun adulto hipertenso; sabemos tamén que os adolescentes afroamericanos teñen máis risco de prehipertensión que os brancos, e recentemente detectamos hipertrofia ventricular esquerda nun de cada catro nenos hipertensos.
En individuos de risco con hipertrofia ventricular está xustificado, pero as recomendacións sitúan a barreira da actuación farmacolóxica nos 16 anos. Trátase de individuos en fase de crecemento e os efectos secundarios dos antihipertensivos poden diferir dos xa identificados en poboación adulta. As guías terapéuticas deixan claro que, por baixo dos 16 anos, deben propiciarse os cambios hixiénico-dietéticos. Aínda así, coñécese que cada vez hai máis adolescentes tratados en EE.UU.
En España, Empar Lurbe, do Hospital Xeral de Valencia, é quen máis estudou a prevalencia da hipertensión en poboación pediátrica. Todo empezou en 1979 co seu “Estudo do equilibrio glomerulotubular en nenos con ril único”, avalado por Instituto de Saúde Carlos III de Madrid. No 2002, o seu equipo publicou un traballo no “New England Journal of Medicine” que se acompañou dun editorial da revista que reivindicaba a relación da crecente obesidade entre os nosos menores cunha proxección de risco cardiovascular na idade adulta.
Lurbe subliña a necesidade de vixiar a presión arterial dos pequenos xa a partir dos 4 anos, «sobre todo en nenos obesos» e, en xeral, «durante a adolescencia». Admite, no entanto, que os pediatras non están sempre de acordo con ese trámite. «A toma non é sinxela, non sempre leva a cabo con instrumentos ben calibrados nin existen manguitos adaptados a pacientes pediátricos». A especialista valenciana engade que a presión sanguínea ten una evolución irregular na etapa de crecemento.
Durante o primeiro mes de vida a tensión sistólica sobe de forma rápida e logo retárdase até os cinco anos. Na adolescencia experimenta outra escalada significativa que adoita ser máis pronunciada nos nenos que nas nenas, debido ao seu desenvolvemento puberal máis tardío e á súa maior masa corporal. «A esa idade», insiste Lurbe, «é cando se detectan as hipertensiones incipientes, ou prehipertensiones». Lamentablemente non hai táboas que correlacionen a presión arterial coa talla dos nenos e nenas, pero as perspectivas de proxección resultan inquietantes: paira o ano 2050 estímase que a metade da poboación adulta será hipertensa.
