Rovira i Virgili Unibertsitateko talde batek lehen azterketa egin du, eta kontsumitzailearen ikuspegitik aztertu ditu dietako poluitzaileak. Bi urtez, erosketak egin dituzte merkatuan eta elikagaiak aztertu dituzte.
Zer dago gure platerean janariaz gain? Urteak dira osasun-administrazioak elikagaietako kutsatzaileen presentzia kontrolatzen eta giza organismoan izan ditzaketen ondorioak argitzen ahalegintzen direla. Hainbat azterketa egin dira, batez ere, itsasertzetako eta ibaietako uretan, baserriko animalietan, larreetan edo arrainetan kutsatzaile organikoak eta ez-organikoak detektatzeko. Horrek ekosisteman eta kate trofikoan zehar ibil daitezkeen kutsatzaileen bolumena erakusten du. Baina ez du dietaren bidez gutxi gorabeherako irensteari buruzko ideiarik ematen, bai elikagai mota bakar bati buruzko azterketak direlako, bai eskualde bateko produktuei buruzkoak direlako. Eta dieta batean, jatorrian bezain desberdina da elikagai-mota.
Horixe jakin nahi izan du Rovira i Virgili Unibertsitateko (Tarragona) Medikuntza Fakultateko ikertzaile-talde batek, Bartzelonako Unibertsitatearen laguntzarekin eta Kataluniako Generalitateko Osasun Sailaren laguntzarekin. Bi urte baino gehixeagoan Kataluniako zazpi herritako erosketa aztertzen aritu dira. Eta edozein familiak bezala betetzen zuten otarra, dietako elikagai tipikoak jarriz eta produktuen jatorriaz arduratu gabe.
Espero diren emaitzak
Arrainaren eta itsaskiaren zati koipetsuenetan metatzen dira poluitzaile organiko gehien
Ikertzaileek dioxinak, PCBak (poliklorobifeniloak), PCNak (polikloronaftalenoak) eta metal astunak aztertu dituzte. Emaitzak, urte honetan zehar hainbat lanetan argitaratuak, «espero zitezkeen» emaitzak dira, gutxienez kutsatzaile organikoetan, zeinen portaera ezagutzen baita, azaldu du José Luis Domingo Rovira i Virgili Unibertsitateko Toxikologiako katedradunak eta proiektuaren ikertzaile nagusiak. Aztertu diren kutsatzaile organikoak gantzetan disolbagarriak direnez, gehiago metatzen dira elikagai koipetsuetan. Bestalde, itsasoa zabortegi global eta kutsatzaileen biometatze-puntu bihurtu da. Horregatik, "espero izatekoa zen arrainik eta itsaskirik koipetsuenak izatea kutsatzaile gehien metatuko dituzten produktuak", azaldu du adituak.
Dietaren bidez egunero 95,4 mikogramo (pg) hartzen direla kalkulatzen da, OMEk ezarritako baliokidetasun-faktorearen arabera kalkulatuta. 95,4 pg horietatik, portzentajerik esanguratsuenak arraina eta itsaskia (%31), esnekiak (%25), zerealak (%14) eta haragia (%13) dira. PCBen analisian aurkitutako proportzioen antzekoak dira; horretarako, landareak, frutak, zerealak, lekaleak, arraina eta itsaskia, haragia eta hestebeteak, arrautzak, esnekiak, olioak eta gurina aztertu ziren. Emaitzek erakusten dute pertsona batek egunean 150,13 pg hartzen dituela, OMEren baliokidetasun-faktorearen arabera. Eta 150,13 pg horietatik gehienak arrain eta itsaskietatik datoz (82,87 pg), esnekietatik (29,38 pg) eta, neurri txikiagoan, zerealetatik (11,36 pg). Gainerako 26ak gainerako elikagaien artean banatzen dira.
Tolerantzia-atalasea
Metal astunei buruzko azterketaren kasuan (kadmioa, merkurioa, beruna eta artsenikoa, metaloide bat), arrainak eta itsaskiak ere kontzentrazio handiagoa dute, nahiz eta eguneroko batez besteko ingestak tolerantzia-atalasearen azpitik egon. Kontzentrazio horiek kezkatu behar al dituzte? Dioxinen 95,4 pg dira, adibidez, kopuru oso handia?Dioxinetarako, dio Domingok, OMEk pisu-kilo bakoitzeko 1 eta 4 pg arteko tolerantzia-atalasea ezartzen du. «70 kg inguruko pertsona bati buruz ari bagara, tolerantzia-atalasea 70 eta 280 mikogramo artekoa izango da». Emaitzen arabera, "atalasearen beheko aldean" dago zifra hori. Emaitza hori, gainera, «espero zitekeen industria-emisioak, dioxinetatik datozenak, jaitsi egin direlako». Laneko berri onak dira. «Egoera okerragoetan egon gara», dio.
Arazoa da ea dioxinen 95,4 kp-ri 150 kp PCBetan gehitzen zaion, eta horrek kopuru handiagoa ematen du. Halaber, lehen bilatzen ez ziren konposatuak aztertzen hasi dira, hala nola polikloronaftalenoak (PCNak), talde horrek ere aztertu ditu. Kontzentraziorik handienak gantzetan eta oliotan (447pg/gramo), ondoren zerealetan (71pg/g), arrainean eta itsaskian (39 pg/g) eta esnekietan (36 pg/g) aurkitu dira. Ikertzaileek kalkulatu dute haurrek hartzen dutela PCN gehien beren dietan (1,65 nanogramo egunean kilo bakoitzeko), eta adinekoek, berriz, kantitate txikiagoa hartzen dutela (0,54 nanogramo egunean eta kilo bakoitzeko). Baina PCNentzat, PCBen antzekoak baitira, oraindik ez da tolerantzia-atalaserik ezarri eta ez da zehatz-mehatz ezagutzen haien portaera; beraz, oraindik goiz da kopuru horietatik ondorioak ateratzeko.
Dioxinetatik eta PCBetatik bi arrisku ezagutzen dira: kartzinogenikoa eta disrupzio endokrinoa. Azken horretatik, ondorioak izan ditu Europako zenbait ibaitan dauden arrain-populazioetan, non sexualitate- edo feminizazio-zantzuak dituzten aleak aurkitu baitira; izan ere, PCBak bezalako disruptore endokrinoak arrainen garapenean eragiten dute. Ondorio horiek azaltzeko batzen diren faktoreen artean daude kontzentrazioak, kutsatzaile mota (beste batzuk baino indartsuagoak dira) eta arrainak kutsatzailearen eraginpean dauden garapen-unea. Beraz, gaiarekiko kezka ez da giza osasunaren gaineko eraginera mugatzen, ekosistema osora zabaltzen da. Baina giza osasunaren arriskuaz ari bagara, ñabardurak garrantzitsuak dira, gogoratu du José Luis Domingok.
«Elikagaietako kutsatzaileen arriskua, kontzentrazioa handiagoa edo txikiagoa izatearen mende ez ezik, beste faktore batzuen mende ere badago, hala nola kontsumitzen den kantitatea, pertsona bakoitzaren sentikortasuna edo konposatuen arteko elkarreragina», zehaztu du ikertzaileak. «Arriskuen balorazioa egin behar da: arraina jateari uzten badiot, adibidez, kontsumitzeari lotutako onura batzuk galduko ditut, hala nola kolesterol-mailaren gaineko efektuak». Disrupzio endokrinoa izateko arriskua ez dago hain argi gizakietan, dio, eta minbizia izateko arriskuari dagokionez, «beste faktore batzuek ere eragiten dute; era berean, erretzaile guztiek ez dute zertan biriketako minbizia garatu». Gaineratu du, zalantzarik gabe, kutsatzaile horien maila jaitsi egin behar dela, Stockholmeko Deklarazioan eskatzen den bezala.
