A ambliopía ou “ollo vago”

As células cerebrais encargadas da visión que non foron estimuladas durante a nenez non poden desenvolverse despois. Por iso, o oftalmólogo José Ignacio Castresana fai fincapé na importancia de detectar e tratar a tempo a ambliopía nos nenos: “Si tratamos o problema antes de que o neno alcance a idade límite na que desenvolve a visión, que adoita oscilar entre o sete e os nove anos, poderemos previr un dano visual irreversible e permanente. Se se detecta a tempo -prosegue este oftalmólogo-, é posible que o neno recupere o 80% ou mesmo o 100% da visión”.

Aínda que a ambliopía é un problema que algunhas veces non se recoñece a primeira ollada, en ocasións pode vir acompañada de diversos síntomas: ollos que se voltean cara a dentro ou cara a fóra, falta de percepción da profundidade e ollos que non funcionan xuntos. Ademais, os antecedentes familiares en irmáns maiores ou nos pais tamén son un motivo de alerta.

Á hora de descubrir este trastorno, una dificultade engadida que apunta José Ignacio Castresana é que o neno “non é capaz de recoñecer a súa falta de visión porque sempre viu da mesma forma e paira el ver menos é o normal”. A pesar disto, Castresana observa “que os pais cada vez teñen máis conciencia sobre os controis oftalmológicos que teñen que pasar os nenos. Aínda que non teñan claro o concepto de ambliopía, si saben o que é o “ollo vago” e tamén que é un risco común durante a nenez”. En ocasións os exames levan a cabo no colexio ou na consulta do pediatra.

A ambliopía divídese en dous grupos segundo as causas que a provocan: orgánica e funcional. Este último tipo comprende á súa vez a seguinte clasificación: ambliopía estrábica, ambliopía por deprivación e ambliopía refractaria (anisométrica).

• A ambliopía orgánica caracterízase por unha mala visión nun ou en ambos os ollos que non se pode corrixir nin con lentes nin con parches porque se debe a alteracións anatómicas, como cataratas, enfermidades heredodegenerativas ou desprendementos de retina.
• O nistagmo é outra causa de “ollo vago” dentro desta categoría, trastorno que impide ao paciente enfocar correctamente ante o continuo e involuntario tremor de ollos. A maior parte das ambliopías orgánicas son irreversibles, pero si trátase directamente o problema que as causou é posible conseguir una mellora na visión.
• Pola contra, a ambliopía funcional nunca presenta lesións visibles, polo que a gravidade do problema dependerá de factores como a idade á que se inicia un tratamento eficaz ou o grao de distorsión co que o paciente percibe as imaxes. Este tipo de ambliopía denomínase funcional porque a visión é recuperable mesmo na súa totalidade se se aplican os tratamentos adecuados.

  Una das principais formas de ambliopía é a estrábica, que se produce cando un paciente deixa de utilizar o ollo desviado, que queda vago, paira evitar a visión dobre que posúe. Aínda que esta é a enfermidade ocular que maior número de casos de perda de visión provoca entre os mozos, tamén é a que mellor responde o tratamento.

• A ambliopía por deprivación, tamén chamada por desuso, preséntase cando o ollo sofre algunha enfermidade que impide o seu desenvolvemento visual. O glaucoma e as cataratas son os problemas máis frecuentes.
• Outra causa común de “ollo vago” dáse cando a hipermetropía (mala visión de cerca), a miopía (mala visión de lonxe) ou o astigmatismo (visión desenfocada) borran a imaxe da retina nun ou ambos os ollos. Una diferenza de gradación importante entre un ollo e outro pode atrasar o desenvolvemento da capacidade visual do ollo con maior defecto; é a ambliopía refractaria ou anisométrica.

É importante coñecer en cal destas categorías encaixa cada persoa amblíope paira poder aplicar o tratamento adecuado dirixido a corrixir este trastorno oftalmológico.

O principal tratamento paira combater a ambliopía é a oclusión ocular, que consiste en cubrir cun parche o ollo que ve ben paira estimular o uso do ollo perezoso. Ás veces, en lugar de tapar un ollo os especialistas optan por un tratamento máis discreto, como son as pingas oftálmicas, que enturban a visión do ollo normal e forzan, do mesmo xeito, o uso do ollo ignorado polo cerebro. Se a ambliopía está causada por un erro de refracción como o que se mencionaba antes, o oftalmólogo prescribirá lentes ou lentes de contacto.

Trastornos psicolóxicos infantís

A ambliopía non ten por que provocar trastornos psicolóxicos nos nenos e nenas que a padecen, posto que eles non son conscientes da debilidade da súa visión. Con todo, o tratamento ao que deben ser sometidos si lles pode resultar una “carga”, segundo explica Inmaculada Millo, Profesora de Psicoloxía da Educación na Universidade do País Vasco: “Se o neno ou a nena víveo como un defecto, o feito de ter que levar un parche no ollo pode carrexarlle un sentimento de vergoña, de inseguridade ou mesmo de culpabilidade se chega a crerse diferente aos demais”.

Paira evitar isto, “é importante que o menor senta apoiado pola familia, que terá que quitarlle importancia ao tratamento para que o neno vívao como algo normal”, resolve Inmaculada Millo. O soporte familiar será decisivo cando o menor “sexa obxecto de mofas ou de tomaduras de pelo por parte dos compañeiros”, tal e como apunta esta profesora que pode ocorrer.

Co fin de tentar reducir os trastornos psicolóxicos que poderían supor paira os nenos os tratamentos que corrixen o “ollo vago”, os científicos recorreron á psicoloxía infantil deseñando, por exemplo, parches de cores e con diferentes motivos que converten o proceso en algo lúdico.

Un pouco de historia

O vocábulo ambliopía provén do grego “amblys” (romo) e “ops” (ollo) e significa literalmente “ollo embotado”. O médico grego Hipócrates, considerado o pai da terapéutica, xa aludía nos seus escritos dos séculos IV e V a. de C. á perda de visión. Con todo, foi Plenk quen utilizou por primeira vez en 1788 o termo ambliopía paira referirse “a unha diminución na agudeza visual sen lesións especialmente aparentes, até un nivel moi próximo á perda da sensación luminosa”.

Pola súa banda, o Conde de Buffon, Georges Louis Leclerc, naturista francés, comprobou en 1743 a eficacia de tapar un ollo paira tratar a ambliopía das persoas estrábicas, pois supuña que ao mellorar a visión destes pacientes corrixiríase tamén o estrabismo. Un século máis tarde, Von Graeffe volveu plasmar nunha definición a dificultade que se presenta en ocasións á hora de detectar a ambliopía dada a ausencia de alteracións anatómicas visibles: “Condición na que o médico non ve nada e o paciente moi pouco”.